Μερικοί ισχυρίζονται ότι ο καρκίνος δεν έχει αυξηθεί και τόσο τα τελευταία 50 χρόνια, απλώς έχουν βελτιωθεί οι διαγνωστικές μέθοδοι, γι’ αυτό και φαίνονται αυξημένα τα ποσοστά. Άλλοι δίνουν έμφαση κυρίως στον γονιδιακό παράγοντας πρόκλησης καρκίνου, υποτιμώντας τον περιβαλλοντικό παράγοντα.
Η καθηγήτρια ανθρωπολογίας στο Dartmouth College ανατρέπει αυτές τις απόψεις, εξηγώντας ότι κατ’ ουσίαν ο καρκίνος είναι μια ασθένεια που δημιουργεί ο άνθρωπος, ή όπως επί λέξη είναι ο τίτλος του άρθρου της : «Ο ανεπτυγμένος κόσμος που έχουμε δημιουργήσει μας δίνει καρκίνο;».
Γράφει η Chelsey Kivland
Είχα υποθέσει ότι η μικρή μάζα στο στήθος μου ήταν ένας αποκλεισμένος αγωγός γάλακτος από τον θηλασμό του επτάμηνο γιο μου. Η είδηση ότι είχα καρκίνο του μαστού σταδίου 2 με εξέπληξε.
«Αλλά αυτό δεν υπάρχει στην οικογένειά μου», είπα στον ακτινολόγο. «Και έχω έναν υγιεινό τρόπο ζωής! Γιατί έπαθα καρκίνο του μαστού;».
Με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, φίλοι και συγγενείς εδώ στις ΗΠΑ έκαναν την ίδια ερώτηση. Γιατί αυτό μου συνέβη; Οι εξηγήσεις τους συνενώθηκαν γύρω από ένα μόνο σημείο : τα κακά γονίδια.
Αλλά όταν είπα στους φίλους μου και την οικογένεια φιλοξενίας στην Αϊτή, όπου μελετώ την κοινωνική και πολιτική ζωή την τελευταία δεκαετία, οι αντιδράσεις τους ήταν διαφορετικές.
Ρώτησαν: Ποιος το έκανε αυτό για μένα; Ήταν ένας συνάδελφος θυμωμένος; Κάποιο μέλος της οικογένειας πήρε εκδίκηση; Ή ήταν κάποιος απλά ζηλότυπος, ειδικά μετά από το καλό έτος που είχα βρεθεί σε μια νέα δουλειά, έχοντας ένα μωρό, αγοράζοντας ένα σπίτι και έχοντας τα νεογνά ζώων να κερδίζουν το World Series; Κάποιος πρέπει να ευχήθηκε να αρρωστήσω.
Η ακρόαση αυτών των ερμηνειών με ξύπνησε από το ομιχλώδες σοκ της αρχικής διάγνωσης και άρχισα να κοιτάζω τον καρκίνο με το επαγγελματικό μου μάτι ως ανθρωπολόγος.
Η πρώτη μου συνειδητοποίηση ήταν ότι οι απαντήσεις των Αμερικανών και των Αϊτινών δεν ήταν τόσο διαφορετικές. Και οι δύο απαντήσεις εντοπίζουν τον καρκίνο του μαστού ως κάτι που συμβαίνει σε κάποιον άλλο – σε κάποιον που είναι φορτωμένος με κακά οικογενειακά γονίδια ή κάποιον που τροφοδοτεί ζήλιες.
Οι απαντήσεις προστάτεψαν τους συγγενείς μου από το να αναγνωρίσουν ότι ο καρκίνος είναι κάτι που θα μπορούσε να συμβεί σε οποιονδήποτε – ότι θα μπορούσε να συμβεί σε αυτούς.
Η συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου αυξάνεται
Μια στις οκτώ γυναίκες της Αμερικής θα υποφέρουν από καρκίνο του μαστού κατά τη διάρκεια της ζωής τους (1). Κάποια μορφή καρκίνου θα πλήξει σχεδόν το μισό – ναι, ένα στα δύο – των Αμερικανών (2).
Αυτό δεν είναι μόνο επειδή ζούμε περισσότερο. Οι περιπτώσεις νεαρών γυναικών με διηθητικό καρκίνο του μαστού έχουν αυξηθεί κατά 2% ετησίως από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70 (3).
Όσον αφορά τα ποσοστά καρκίνου στην Αϊτή, δεν υπάρχουν αξιόπιστες στατιστικές. Αλλά γνωρίζουμε ότι οι καρκίνοι βρίσκονται σε απότομη άνοδο εκεί και στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ειδικά για τους νεότερους. Γνωρίζουμε επίσης ότι αυτή η άνοδος έχει πολλά να κάνει με τις τοξίνες, τους ρύπους, τη διατροφή και τον τρόπο ζωής που συνοδεύουν την ανάπτυξη (4).
Λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους αριθμούς, συνειδητοποίησα ότι έκανα το λανθασμένο ερώτημα και ότι οι απαντήσεις που έλαβα, είτε προέρχονταν από Αμερικανούς ή Αϊτινούς έμπιστους φίλους, ήταν ελλιπείς.
Το ερώτημα δεν πρέπει να είναι γιατί έπαθα καρκίνο του μαστού, αλλά γιατί τον παθαίνουμε.
Προς μια ολιστική κατανόηση
Ως ανθρωπολόγος, προσεγγίζω ολιστικά τα κοινωνικά προβλήματα. Προσπαθώ να κατανοήσω τη μεγάλη εικόνα που χάνεται συχνά εστιάζοντας στις μοναδικές μεταβλητές: γονίδια, ζήλια. Ο ολισμός μάς ενθαρρύνει να κοιτάξουμε πέρα από τις γραμμικές σχέσεις αιτίας και αποτελέσματος και προς τη συναρμολόγηση των δυνάμεων που επηρεάζουν από κοινού τις συμπεριφορές μας, τις συνθήκες και τα αποτελέσματα.
Στο βιβλίο της «Κακοήθεια» (5), η ανθρωπολόγος S. Lochlann Jain εξισώνει τον καρκίνο σε ένα «συνολικό κοινωνικό γεγονός». Λέει ότι ο καρκίνος είναι μια «πρακτική των οποίων τα αποτελέσματα προκαλούν ρωγμή για να σχηματίσουν άνοιγμα μέσω φαινομενικά ξεχωριστών περιοχών της ζωής, υφαίνοντάς τα έτσι μαζί».
Η αύξηση του καρκίνου ως κύρια αιτία θανάτου εντοπίζει την ιστορία της εκβιομηχάνισης, την ανάπτυξη κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών πρακτικών που καθορίζουν τον «ανεπτυγμένο» κόσμο, από τον κλάδο των αγροτικών επιχειρήσεων έως τις βιομηχανικές χημικές ουσίες στις τοποθεσίες χρηματοδότησης μακροπρόθεσμων, δαπανηρών σχεδίων.
Όταν διευρύνω το βλέμμα μου, οι καρκινογόνοι παράγοντες εμφανίζονται παντού : σε προϊόντα που έχουν υποστεί επεξεργασία με παρασιτοκτόνα, κρέας που έχει υποστεί επεξεργασία με ορμόνες και γαλακτοκομικά προϊόντα, ρουχισμό προστασίας από φλόγες και ταπετσαρίες, καλλυντικά, αντισυλληπτικά, οικιακά καθαριστικά και σαπούνια, καυσαέρια και πλαστικά που συνθέτουν τον κόσμο μας. Ο καρκίνος διεισδύει στον τρόπο με τον οποίο τρώμε, ντυνόμαστε, καθαρίζουμε, ομορφύνουμε και αναπαράγουμε τον εαυτό μας (6).
Με χορηγία, είναι δύσκολο να εξετάσουμε όλους αυτούς τους παράγοντες για να δούμε ποιος από αυτούς μας σκοτώνει και σε ποιο βαθμό, αν όχι καθόλου. Δεν υπάρχει τρόπος να χωρέσει αυτό το καρκινικό περιβάλλον, σε όλη του την περιπλεγμένη πολυπλοκότητα, σε μια τυχαιοποιημένη δοκιμή ελέγχου. Είμαστε όλοι «εκτεθειμένοι» ως γεγονός της ζωής. Δεν υπάρχει ομάδα ελέγχου.
Αλλά και πάλι, αν συνεχίσουμε να επικεντρωνόμαστε στα δέντρα, χάνουμε το δάσος. Το πρόβλημα είναι παρόμοιο με τις συζητήσεις για την κλιματική αλλαγή. Δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί με αποσπασματικές αλλαγές αλλά με ολοκληρωμένες πολιτικές που στοχεύουν σε έναν τρόπο ζωής στη Γη.
Δεν πρέπει μόνο να ερευνάμε και να ρυθμίζουμε συγκεκριμένα δηλητήρια, όπως τα τσιγάρα ή το μόλυβδο, αλλά και να μελετάμε τις ταυτόχρονες και σωρευτικές συνέπειες της έκθεσης καθ ‘όλη τη διάρκεια ζωής σε γνωστούς καρκινογόνους και μολυσματικούς παράγοντες του περιβάλλοντος.
Γιατί οι άνθρωποι, σε όλους τους πολιτισμούς και τις κοινωνίες, τείνουν να επικεντρώνονται στο μεμονωμένο άτομο ως μονάδα ανάλυσης;
Για ένα, είναι θεμελιωδώς ευκολότερο από την εστίαση σε ένα σύστημα : κοινωνικό, πολιτικό ή οικολογικό. Η τοποθέτηση ευθυνών σε ένα άτομο ή ένα γονίδιο παίζει επίσης έξυπνα με τις πολιτιστικές μεταφορές που έχουμε στηρίξει για κάθε είδους ασθένεια: ότι η ασθένεια είναι συνέπεια προσωπικών και όχι κοινωνικών αποτυχιών.
Αυτό βέβαια εντοπίζει την ευθύνη στον πάσχοντα, προστατεύοντας τον υγιή από το να αντιμετωπίζει τους ατομικούς φόβους για ασθένεια. Αλλά περιορίζει σοβαρά την ικανότητά μας να κατανοούμε και να εξαλείφουμε συλλογικές επιδημίες, όπως τον καρκίνο.
Βεβαίως, η γενετική παίζει ρόλο στον καρκίνο (7), αλλά ο ρόλος αυτός έχει υπερτονιστεί. Λιγότερο από το 10 % των γυναικών μπορεί να εντοπίσει τους όγκους του στήθους τους σε οποιαδήποτε γενετική μετάλλαξη και λιγότερο από το 5 % στα λεγόμενα γονίδια καρκίνου του μαστού, BRCA 1 και 2. Είμαι μεταξύ των άλλων 90 %.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης για την έρευνα για τον καρκίνο στον τομέα της ιατρικής έχει επικεντρωθεί σε γενετικές αιτίες, με μόνο το 15% του προϋπολογισμού του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου να είναι αφιερωμένο στην περιβαλλοντική ογκολογία (8).
Δεν είναι μαγεία, αλλά μια ενοχλητική σειρά λόγων
Υπάρχει επίσης κάποια αλήθεια στις ερμηνείες που προσφέρουν οι φίλοι μου από την Αϊτή. Δεν πιστεύω ότι ο καρκίνος μου προκαλείται από μια μαγεία. Αλλά η γλώσσα της μαγείας, η οποία στοχεύει τους ανθρώπους ως την πηγή της ασθένειας, δημιουργεί συναφείς κοινωνικούς παράγοντες πέρα από τη βιολογική οικογένεια.
Οι ζήλιες μιλάνε για τις πολύ πραγματικές συνδέσεις μεταξύ κοινωνικών ανισοτήτων, αντιπαθειών, άγχους και ασθένειας. Παρόλα αυτά, αυτή η εξήγηση δεν απομακρύνθηκε και δεν αντιμετώπισε το καρκινογόνο περιβάλλον που εισήχθη πρόσφατα από τον ανεπτυγμένο κόσμο.
Όλα αυτά τα χρόνια που έχω δουλέψει στην Αϊτή, έχω δει τη δίαιτα να μετατοπίζεται από μια ποικιλία σπόρων και κονδύλων σε εισαγόμενο ρύζι, ζυμαρικά και ζαχαρούχα σνακ, οι απλοί υδατάνθρακες που σχετίζονται με υψηλότερα επίπεδα ινσουλίνης και αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού (9). Πλαστικά έχουν επίσης εισβάλει στη χώρα.
Οι περισσότεροι άνθρωποι παίρνουν το καθημερινό νερό τους από πλαστικά σακουλάκια που, κάτω από τον καυτό ήλιο, υποβαθμίζουν και διαρρέουν τα καρκινογόνα ξενοοιστρογόνα (10). Και στη συνέχεια υπάρχουν βιομηχανική γεωργία, πρωτοβουλίες οικογενειακού προγραμματισμού ή τα εναπομείναντα, επεξεργασμένα κρέατα που ανασυσκευάζονται και πωλούνται στην Αϊτή.
Εάν συνεχίσουμε να θεωρούμε ότι ο καρκίνος συμβαίνει σε άλλους ανθρώπους, δεν θα μπορέσουμε να θέσουμε τα μεγάλα ερωτήματα, πόσο μάλλον να τα απαντήσουμε.
Αυτή η ιδέα αρχικά έλαμψε όταν ο ευγενικός, έξυπνος γιατρός μου έσβησε τις ανησυχίες μου για το περιβάλλον με άμβλυνση της ματαιοπονίας. «Δεν μπορείτε να ξεφύγετε από τον κόσμο», είπε.
Αυτό μπορεί να είναι αλήθεια, αλλά κάνουμε τον κόσμο. «Μέσα από μια συνεχιζόμενη, απεριόριστη, περιττή, αποφευχθείσα και εν μέρει απερίσκεπτη αύξηση της μόλυνσης του ανθρώπινου περιβάλλοντος», ανέφερε το 2010 το Πάνελ του Προέδρου των Η.Π.Α., «η σκηνή καθορίζεται για μια οξεία, καταστροφική επιδημία» (8).
Η απότομη και πρόσφατη άνοδος του καρκίνου στον αναπτυσσόμενο κόσμο, κάτι που είναι φοβερό, μας διδάσκει ότι υπήρχε κάποτε ένας άλλος, λιγότερο μολυσμένος κόσμος. Μπορεί αυτό και πάλι να γίνει δυνατό;
Chelsey Kivland, καθηγήτρια ανθρωπολογίας στο Dartmouth College
Πηγή:
Kivland C., Is the developed world we’ve created giving us cancer?, https://theconversation.com/is-the-developed-world-weve-created-giving-us-cancer-76898
Καρκίνος: Μια ασθένεια που δημιουργεί ο άνθρωπος
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. U.S. Breast Cancer Statistics, http://www.breastcancer.org/symptoms/understand_bc/statistics
2. Lifetime Risk of Developing or Dying From Cancer, https://www.cancer.org/cancer/cancer-basics/lifetime-probability-of-developing-or-dying-from-cancer.html
3. Breast cancer among young women increasing, http://articles.latimes.com/2013/feb/26/science/la-sci-breast-cancer-younger-women-20130227
4. Sharma K., et al., The Haiti Breast Cancer Initiative: Initial Findings and Analysis of Barriers-to-Care Delaying Patient Presentation, Journal of Oncology, Volume 2013 (2013), Article ID 206367, 6 pages,https://www.hindawi.com/journals/jo/2013/206367/
5. S. Lochlann Jain, Malignant. How Cancer Becomes Us, http://www.ucpress.edu/book.php?isbn=9780520276574
6. Known and Probable Human Carcinogens, https://www.cancer.org/cancer/cancer-causes/general-info/known-and-probable-human-carcinogens.html
7. Inherited Gene Mutations, http://ww5.komen.org/BreastCancer/InheritedGeneticMutations.html
8. President’s Cancer Panel, Reducing environmental cancer risk,https://deainfo.nci.nih.gov/advisory/pcp/annualreports/pcp08-09rpt/pcp_report_08-09_508.pdf
9. Unhealthy Insulin Levels May Up Breast Cancer Risk, http://www.webmd.com/breast-cancer/news/20150115/unhealthy-insulin-levels-may-boost-breast-cancer-risk#1
10. Hormone-mimics In Plastic Water Bottles Act As Functional Estrogens,https://www.sciencedaily.com/releases/2009/03/090326100714.htm
Μάριος Δημόπουλος*
*Διατροφολόγος-Συγγραφέας
Μέλος του American Council of Applied Clinical Nutrition
Μέλος του American Association of Drugless Practitioners
Μέλος του American Association of Nutritional Consultants
Μέλος του Canadian Association of Natural Nutritional Practitioners
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου