Δυστυχώς, τα συμπτώματα του άγχους δεν είναι πάντα προφανή, ειδικά όταν το άγχος προσβάλει τα παιδιά (1). Αυτό σημαίνει ενδεχομένως ότι πολλά παιδιά με άγχος – σε ποσοστό που ανέρχεται περίπου στο 25% των ατόμων ηλικίας 13 έως 18 ετών που υποφέρουν από άγχος κάθε χρόνο (2) – μπορεί να μη λάβουν θεραπεία με αποτέλεσμα το άγχος να γίνει εντονότερο κατά την ενηλικίωση και να προκαλέσει σοβαρότερα προβλήματα.
Σε κάθε περίπτωση, το άγχος επηρεάζει παιδιά και ενήλικες με αποτελέσματα που μερικές φορές είναι επικίνδυνα. Όταν κάποιος υποφέρει από άγχος ενδεχομένως να αισθάνεται νευρικότητα, αμηχανία, κούραση, ατονία και κακή διάθεση – ή υποφέρει από διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος, όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).
Ωστόσο, σε αντίθεση με τους ενήλικες, τα παιδιά πολλές φορές δεν γνωρίζουν πώς να επικοινωνούν σωστά το άγχος που τα βασανίζει, όπως φαίνεται στο παρακάτω βίντεο (4) :
Υπάρχουν όμως ορισμένοι τρόποι με τους οποίους τα παιδιά «μιλάνε» για το άγχος που βιώνουν, όπως ανέφεραν στο The Mighty (1) γονείς και άτομα που έπασχαν από άγχος κατά την παιδική ηλικία.
Μήπως τα παιδιά σας έχουν χρησιμοποιήσει επανειλημμένα κάποιες από αυτές τις φράσεις; εάν ναι, ίσως είναι καλή ιδέα να τους μιλήσετε για το άγχος – και να τα βοηθήσετε να το αντιμετωπίσουν!
11 Φράσεις που μας λένε τα παιδιά και εννοούν «έχω άγχος»
1. «Τι συμβαίνει με εμένα;».
Εάν το παιδί εκφράζει αυτοσυγκράτηση συχνότερα απ΄ό,τι παλαιότερα, ίσως θα πρέπει να γίνεται πιο προσεκτικοί μήπως εντοπίσετε κι άλλα σημάδια ενδεικτικά κάποιας διαταραχής άγχους.
«Δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι έπασχα από άγχος, ούτε κι οι γονείς μου. Απλώς σκεφτόμουν ότι ήμουν υπερβολική και ξεσπούσα σε κλάματα, φωνάζοντας: «Τι συμβαίνει με εμένα;» ανέφερε μία κοπέλα που συμμετείχε στην έρευνα του The Mighty (1) (Kylie L.).
2. «Είμαι κουρασμένος».
Ίσως το παιδί σας να είναι συνεχώς κουρασμένο επειδή ταλαιπωρείται από ανησυχίες που σχετίζονται με έμμονες ιδέες.
«Όταν ήμουν παιδί, υπέφερα από διαταραχές ύπνου για πολύ καιρό», ανέφερε μια κοπέλα που συμμετείχε στην έρευνα του The Mighty (1). «Το σχολείο, το καθημερινό διάβασμα και οι υποχρεώσεις, η προσπάθεια να αποφύγω συμπεριφορές εκφοβισμού, η επιστροφή στο σπίτι ήταν πάντα ζητήματα που μου προκαλούσαν άγχος και τα σκεφτόμουν διαρκώς κάθε βράδυ». (Julie A.)
3. «Έχω πονοκέφαλο», ή «Μην με αναγκάζεις να το κάνω».
Παρά το γεγονός ότι ελάχιστα παιδιά χαίρονται όταν πηγαίνουν σχολείο, η διαρκής άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο θα μπορούσε να είναι ενδεικτική ενός βαθύτερου φόβου, που δεν αφορά βαρετά ή δύσκολα μαθήματα.
«Χρησιμοποιούσα τη δικαιολογία ότι αισθανόμουν άρρωστη για να μην πηγαίνω στο σχολείο», ανέφερε μια κοπέλα στο The Mighty. «Δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι είχα άγχος εκείνη την εποχή, αλλά όλα έχουν νόημα όταν τα ξανασκέφτομαι τώρα. Δεν ήμουν απλώς «τεμπέλα»! (Ada T.)
4. «Συγγνώμη, εγώ φταίω».
Είναι σωστό να ξέρουμε πότε πρέπει να ζητήσουμε συγγνώμη. Ωστόσο μια διαρκής ενοχική συμπεριφορά που μας οδηγεί να απολογούμαστε συνέχεια είναι ύποπτη.
«Ζητούσα συνεχώς συγγνώμη για πράγματα που δεν ήταν σημαντικά, ή απλώς σε άλλες περιπτώσεις δεν θα αντιδρούσα τόσο υπερβολικά», είπε μίας άλλη κοπέλα σχετικά με ορισμένες αμφιβολίες που την ταλαιπωρούσαν. «Συνεχίζω να έχω προβλήματα και να ζητάω διαρκώς συγγνώμη για ασήμαντα θέματα, ενώ παραμένω ήρεμη σε δύσκολες καταστάσεις» (Teresa R.).
5. «Δεν μπορούμε να μείνουμε σπίτι;».
Μήπως το παιδί σας προτιμά να μένει σε ήσυχα, οικεία περιβάλλοντα και να αποφεύγει νέες εμπειρίες – ακόμη κι αν αυτές είναι διασκεδαστικές και συναρπαστικές;
«Δεν ήθελα να βγαίνω έξω, επειδή με ενοχλούσε ο θόρυβος. Τώρα ως ενήλικας, προσπαθώ να εξισορροπήσω τα πράγματα, αλλά η έξοδος και η συνεύρεση με άλλους ανθρώπους συνεχίζει να είναι μια πρόκληση», παραδέχτηκε μία κοπέλα που συμμετείχε στην έρευνα. (Elyse Β).
6. “Κάν’το εσύ», ή “δεν θέλω να το κάνω!”
Εάν το παιδί σας αποφεύγει ενεργά ακόμη και τις πιο απλές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, μπορεί να υποφέρει από σοβαρό άγχος κοινωνικής προσαρμογής.
Μία κοπέλα δήλωσε στο The Mighty: «Αντιμετώπιζα μεγάλη δυσκολία ακόμη και να παραγγείλω φαγητό απ΄έξω, είχα άγχος, δυσκολευόμουν να πω το όνομά μου, να πω τι ήθελα, να δώσω παραγγελία…». (- Becky B).
7. «Πότε θα φύγουμε;», ή «θέλω να πάω σπίτι».
Μπορεί τα πάρτυ να μην είναι και πολύ ευχάριστα όταν διαρκούν πολλές ώρες, και μάλιστα είναι ιδιαίτερα ενοχλητικά για παιδιά με άγχος.
«Πάντα το σκεφτόμουν αυτό, διότι όταν βρισκόμουν με περισσότερα από 2 άτομα, αισθανόμουν άβολα, είχα άγχος», ομολόγησε άλλος ένας συμμετέχων. «Δεν έβλεπα την ώρα πότε θα τελείωναν τα πάρτυ κι εγώ θα επέστρεφα σπίτι». (Shannon C.)
8. «Μην με αφήνεις».
Εάν το παιδί σας δεν θέλει να φύγει από κοντά σας, ακόμα και για μικρό χρονικό διάστημα, ενδεχομένως να υποφέρει από άγχος αποχωρισμού.
«Είχα πολύ άγχος όταν έμενα μόνη ως παιδί», δήλωσε άλλη μια κοπέλα που συμμετείχε στην έρευνα. «Πίστευα ότι οι άλλοι θα με εγκατέλειπαν αν δεν ήμουν καλό παιδί, και θα έφταιγα εγώ». (Jennifer P.).
9. «Μπορείτε να αφήσετε αναμμένο το φως του διαδρόμου τη νύχτα;, φοβάμαι».
Είναι λογικό να φοβάται κανείς το σκοτάδι – αλλά είναι διαφορετικό να συγκλονίζεται από εφιαλτικές σκέψεις.
«Για χρόνια ζούσα με τον φόβο ότι κάποιος θα έρθει στο δωμάτιό μου και θα με απαγάγει», δήλωσε μία κοπέλα. «Το φως δεν με βοηθούσε, καθόμουν άυπνη στο κρεβάτι για δύο ώρες απλά περιμένοντας. Ακόμα δυσκολεύομαι να κοιμηθώ»(Laura R.).
10. «Δεν αισθάνομαι άνετα με το σώμα μου».
Είναι πιθανό το παιδί σας να συγχέει τη σωματική με την ψυχική υγεία.
«Έλεγα κάποτε: «δεν μου αρέσει το σώμα μου, δεν αισθάνομαι άνετα με το σώμα μου!». «Δεν ήξερα γιατί συνέβαινε αυτό. Χρόνια αργότερα, τελικά, το κατάλαβα!», δήλωσε άλλη μία κοπέλα.
11. «Δεν αισθάνομαι καλά».
Μερικές φορές, μία δήλωση που αφορά σωματικό πόνο μπορεί να είναι ακριβώς αυτή.
Ή πιο συγκεκριμένα, «πονάει το στομάχι μου». «Ακόμα και τώρα, το έντερο και τα συναισθήματά μου εξακολουθούν να συνδέονται πολύ», πρόσθεσε μια κοπέλα που συμμετείχε στην έρευνα (Carrie Μ.).
Σημάδια άγχους σε παιδιά και ενήλικες!
Το άγχος, όταν προσβάλλει ενήλικες και παιδιά, ενδεχομένως να προκαλέσει ελαφρά έως σοβαρά νοητικά και σωματικά συμπτώματα που προκαλούν νευρικότητα και αμηχανία σε όσους υποφέρουν από άγχος.
Όλοι μας μπορούμε να προσβληθούμε από άγχος και συναφείς με το άγχος διαταραχές, όπως διαταραχή πανικού και διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).
Το άγχος είναι περίπλοκο στον τρόπο που εκδηλώνεται και στις συνέπειες που ενδεχομένως να έχει, ενώ προκαλείται τόσο από ψυχικούς παράγοντες, όπως αρνητικές σκέψεις, όσο και από φυσικούς παράγοντες, όπως σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS) αλλά και κοινωνικούς παράγοντες, όπως τραυματικά γεγονότα.
Όσον αφορά τους ενήλικες και τα παιδιά, τα συμπτώματα άγχους ενδεχομένως να περιλαμβάνουν (3, 5):
• Κόπωση
• Δυσκολία συγκέντρωσης ή «ηρεμίας»
• Ευερεθιστότητα
• Μυϊκή ένταση
• Δυσκολία στον έλεγχο της ανησυχίας
• Αίσθημα ναυτίας, πανικού, ή νόσου
• Προβλήματα ύπνου (π.χ. ανησυχία, μη επαρκής ύπνος)
• Αίσθημα έντονης ανησυχίας στη συνύπαρξη με άλλους ανθρώπους
• Δυσκολία στην ομιλία με άλλους ανθρώπους
• Αίσθημα φόβου απέναντι στους άλλους
• Αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων και γεγονότων
• Ερεθισμός του δέρματος, εφίδρωση ή τρόμος όταν βρισκόμαστε με άλλους ανθρώπους
• Ναυτία ή στομαχικές διαταραχές όταν υπάρχουν γύρω μας άλλοι άνθρωποι
Ωστόσο, όταν πρόκειται για παιδιά, θα πρέπει να αναζητήσουμε περισσότερες φυσικές ενδείξεις άγχους, καθώς τα παιδιά πολλές φορές δεν γνωρίζουν πώς να εκφράσουν σε προφορικό επίπεδο τις διανοητικές τους δυσκολίες.
Επομένως, ίσως χρειαστεί να προσέξουμε ορισμένα σωματικά συμπτώματα ανησυχίας στα παιδιά, τα οποία μερικές φορές μπορεί να παρερμηνευθούν ως ενδείξεις άλλων φυσικών ασθενειών ή μαθησιακών προβλημάτων (3, 5, 6):
• Κακή ισορροπία (από ζάλη)
• Ταχεία καρδιακή λειτουργία
• Δυσκολία αναπνοή
• Ιδρωμένα χέρια ή πόδια
• Παράπονο για πόνο στο κεφάλι, το στομάχι, κόπωση
• Σιωπή και άρνηση έκφρασης λόγου
• Ξαφνικές αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες
• Αλλαγές διάθεσης
• Επιθυμία παραμονής στο σπίτι, ή συνεχής παραμονή με τους γονείς
• Αποφυγή κοινωνικών ή σχολικών δραστηριοτήτων
• Κρίσεις πανικού και λιποθυμία
• Διαταραχές ύπνου (π.χ. εφιάλτες, αϋπνία)
• Ευερεθιστότητα και ανησυχία
• Αδυναμία συγκέντρωσης
• Ξαφνικές αλλαγές στις σχολικές επιδόσεις
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση (π.χ. αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό τους)
Αντιμετώπιση του άγχους στα παιδιά!
Εάν το παιδί παρουσιάζει άγχος, το οποίο επηρεάζει την καθημερινή ζωή και τις δραστηριότητές του, θα πρέπει να συμβουλευτούμε έναν ειδικό, να διερευνήσουμε τα πιθανά αίτια και να εξετάσουμε πιθανές θεραπευτικές επιλογές.
Οι επιλογές θεραπείας για το άγχος, τόσο για ενήλικες όσο και για παιδιά, θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν (6, 7, 8):
Λογοθεραπεία και γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT). Για τους ενήλικες, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει την αντιμετώπιση των αρνητικών προτύπων σκέψης με παρεμβατικές θεραπείες.
Για τα παιδιά, αυτό ενδεχομένως να σημαίνει καταστάσεις όπου τα παιδιά βιώνουν/παίζουν ρόλους που τους δημιουργούν στρες και εξάσκηση του τρόπου με τον οποίο διαχειρίζονται αγχωτικές καταστάσεις.
Ομαδική θεραπεία. Η συζήτηση για το άγχος και η αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης σε μια ομάδα αυτοβοήθειας μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο του άγχους.
Εκμάθηση τεχνικών διαχείρισης άγχους. Οι ενήλικες και τα παιδιά μπορούν να εκπαιδευτούν σε τεχνικές συγκέντρωσης και να κάνουν ασκήσεις διαλογισμού που θα τους βοηθήσουν να ηρεμήσουν. Περπάτημα 30 λεπτών ή παιχνίδι με φίλους, ενδεχομένως να βοηθήσουν (10).
Αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης. Το ισχυρό κοινωνικό δίκτυο, όπως υποστηρικτικοί γονείς και καλοί φίλοι, βοηθά στην διατήρηση ηρεμίας (11).
Ειδική διατροφή κατά του άγχους. Αποφεύγουμε τροφές που προκαλούν ένταση, όπως η καφεΐνη, ή μεγάλες ποσότητες ζάχαρης. Μπορεί κανείς να καταναλώνει σούπερ τροφές που βοηθούν στον έλεγχο του άγχους. Θα πρέπει, ωστόσο, να συμβουλευτείτε πρώτα το γιατρό και να διαπιστώσετε κατά πόσον αυτά τα τρόφιμα αλληλεπιδρούν με άλλα φάρμακα.
Λήψη φαρμάκων, αν χρειαστεί. Αν το άγχος προκαλείται από βιολογικά και νευρολογικά προβλήματα, όπως η διαταραχή της χημείας του εγκεφάλου, ή εάν οι άλλες παρεμβάσεις δεν ήταν αρκετά βοηθητικές, τα αντικαταθλιπτικά και τα φάρμακα κατά του άγχους όπως οι SSRIs και οι βενζοδιαζεπίνες μπορεί να βοηθήσουν τους ενήλικες.
Ωστόσο, τα αντικαταθλιπτικά πρέπει να λαμβάνονται με προσοχή όταν πρόκειται για παιδιά και εφήβους, καθώς ενδεχομένως να έχουν επικίνδυνες παρενέργειες, όπως αυτοκτονικό ιδεασμό (13).
Οπότε, αν παρατηρήσετε ότι το παιδί σας παρουσιάζει ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση, τις επιδόσεις στο σχολείο, τα επίπεδα ενέργειας και τη συμπεριφορά του σχετικά με το σχολείο, ή τη συμμετοχή σε κοινωνικά γεγονότα, καλύτερα να μιλήσετε μαζί του σχετικά με τη διαχείριση του άγχους.
Τέλος, κάποια παράπονα που δεν είναι πολύ σημαντικά, αλλά επαναλαμβάνονται τακτικά, ίσως συνιστούν κωδικοποιημένες εκφράσεις άγχους.
Μετάφραση – Απόδοση, Λ.Τ.
Πηγές:
Nimh.nih.gov. (2017). NIMH » Any Anxiety Disorder Among Children. [online] Available at: https://www.nimh.nih.gov/health/statistics/prevalence/any-anxiety-disorder-among-children.shtml [Accessed 15 Dec. 2017].
Roohafza, H. R., Afshar, H., Keshteli, A. H., Mohammadi, N., Feizi, A., Taslimi, M., & Adibi, P. (2014).
What’s the role of perceived social support and coping styles in depression and anxiety? Journal of Research in Medical Sciences : The Official Journal of Isfahan University of Medical Sciences, 19(10), 944–949.
