Μοιάζει απλό και δεδομένο αλλά η επιστήμη το επιβεβαίωσε μόλις πρόσφατα : η θρησκεία και η πνευματικότητα έχουν άμεση επίδραση στην ανθρώπινη ψυχολογία.
Όταν η ψυχολογία, ως νέα επιστήμη, ήταν ακόμη στα σπάργανα, οι ψυχολόγοι απέφευγαν επιμελώς οποιαδήποτε σύνδεση με θρησκευτικά ζητήματα, από φόβο μη γλιστρήσουν ξανά στα «χωράφια» της φιλοσοφίας από τα οποία είχαν ξεπηδήσει.
Ωστόσο με τα χρόνια, έχοντας εξασφαλίσει πλέον το επιστημονικό κύρος στην ακαδημαϊκή κοινότητα, άρχισαν με θάρρος να εξερευνούν και βαθύτερα θέματα που άπτονται της θρησκείας και της πνευματικότητας.
Το τελευταίο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι ένας νέος επιστημονικός κλάδος με το όνομα νευροθεολογία, που αφορά στη μελέτη των εγκεφαλικών διεργασιών που σχετίζονται με τις ανώτερες ή πνευματικές καταστάσεις συνείδησης.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ
Σήμερα αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο από τους επιστήμονες ότι η θρησκεία και η πνευματικότητα παίζουν σημαντικό, ίσως και καθοριστικό, ρόλο στη ζωή μας.
Για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, η πνευματική εμπειρία (είτε υπό την έννοια της συμμετοχής σε κάποια θρησκεία είτε της εσωτερικής άσκησης στο πλαίσιο κάποιας σχολής ή διδασκαλίας) καθορίζει την καθημερινότητά τους αλλά και τον τρόπο αντίληψής τους.
Ο Αριστοτέλης, πριν δυόμιση χιλιάδες χρόνια είχε πει πως «όλοι οι άνθρωποι από τη φύση τους επιθυμούν να γνωρίσουν».
Πρόσφατα, ο Δρ Andrew Newberg και οι συνάδελφοί του το έθεσαν λίγο διαφορετικά. Εμείς οι άνθρωποι, λένε, έχουμε μια εσωτερική, ακούσια τάση «να αναζητούμε το νόημα των πραγμάτων μέσα από τη γνωστική ανάλυση της πραγματικότητας». Ο ίδιος αποκαλεί αυτή την τάση γνωστική αναγκαιότητα.
Κοινώς, είμαστε φτιαγμένοι για να σκεφτόμαστε, να κατανοούμε και να βρίσκουμε νόημα στην ύπαρξή μας. Από τα πανάρχαια χρόνια οι άνθρωποι έθεταν ερωτήματα για τη γέννηση, το θάνατο και τη θέση τους στο σύμπαν.
Προσπαθώντας να κατανοήσουν τον κόσμο, οι πρόγονοί μας ανέπτυξαν μύθους και τελετουργικά, που συχνά τους μετέφεραν σε ασυνήθιστες καταστάσεις συνείδησης.
Ο μύθος και η τελετουργία λοιπόν, ήταν τα πρώτα αρχαία μονοπάτια προς αυτό που ονομάζουμε πνευματικότητα. Σήμερα αυτό αποδεικνύεται πλέον επιστημονικά.
Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Οι εγκεφαλικές μελέτες του Newberg έδειξαν πως συγκεκριμένες επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, όπως αυτές που συναντάμε στα θρησκευτικά τελετουργικά, μειώνουν τη δραστηριότητα των βρεγματικών μας λοβών.
Σε κανονικές συνθήκες η περιοχή αυτή του εγκεφάλου βοηθάει στο να εντοπίζουμε αντικείμενα (αλλά και τον εαυτό μας) στο χώρο. Όταν η δραστηριότητα αυτής της περιοχής μειώνεται, το όριο ανάμεσα στον εαυτό μας και στον υπόλοιπο κόσμο απαλύνεται.
Καθώς τα όρια του εαυτού μας γίνονται κάπως θολά, τείνουμε να νιώθουμε ως μέρη ενός μεγαλύτερου Όλου.
Η εμπειρία αυτή περιγράφεται ως μια υπέρβαση του εδώ-και-τώρα. Η τελετουργική δραστηριότητα, όπως οι ψαλμωδίες, αλλά και η διαρκής προσευχή και ο διαλογισμός μπορούν να επηρεάσουν τους βρεγματικούς λοβούς και να δημιουργήσουν αυτό το συναίσθημα.
Θέλοντας να εξετάσουν το φαινόμενο περαιτέρω, ο Newberg και οι συνάδελφοί του σκανάρισαν τους εγκέφαλους Θιβετιανών μοναχών και Φραγκισκανών καλογραιών καθώς διαλογίζονταν ή προσεύχονταν. Το αποτέλεσμα ήταν να εντοπιστούν επιστημονικά οι αποδείξεις της πνευματικότητάς τους.
Η έρευνα έδειξε ότι η πνευματική εμπειρία των μοναχών ενώ ασκούνταν, συνοδευόταν από αυξημένη δραστηριότητα σε συγκεκριμένα εγκεφαλικά κέντρα με ταυτόχρονη μείωση της δραστηριότητας σε κάποια άλλα.
Αυτό δείχνει πως η πνευματικότητα είναι κάτι περισσότερο από μια απλή ψυχολογική εμπειρία: έχει βιολογικές ρίζες σε αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν μηχανισμό της υπερβατικότητας.
Η ΠΗΓΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ
Μέχρι πρόσφατα, η επιστήμη παραδοσιακά απέρριπτε τα φαινόμενα που δεν μπορούσε να δει ή να μετρήσει. Τα πράγματα όμως τώρα φαίνεται ότι αλλάζουν. Αυτή η αίσθηση του «θολώματος του εαυτού» και η σύνδεση με μια απέραντη, συνεκτική ολότητα, έχει παρατηρηθεί εδώ και αιώνες σε αμέτρητες θρησκευτικές πρακτικές.
Σήμερα, ανακαλύπτουμε πως ο εγκέφαλός μας έχει φτιαχτεί ακριβώς γι’ αυτή τη μορφή κατανόησης. Λίγοι από εμάς έχουν βιώσει στην πλήρη έκτασή της το είδος της πνευματικής εμπειρίας που ο Newberg αποκαλεί Απόλυτη Ενοποιημένη Ύπαρξη, αλλά πολλοί έχουμε νιώσει ορισμένες φορές κάτι παρεμφερές, στην πιο ήπια μορφή του.
Σύμφωνα με τον Newberg «οι υπερβατικές καταστάσεις ενυπάρχουν σε μια αλληλουχία διαδοχικά υψηλότερων επιπέδων ενοποιημένης ύπαρξης, η οποία τελικά οδηγεί στο σημείο όπου η ενότητα γίνεται απόλυτη».
Με απλά λόγια, αναζητώντας εδώ και αιώνες το Απόλυτο δημιουργήσαμε ποικίλες θρησκευτικές προσεγγίσεις, όμως η ίδια μυστική πνευματικότητα είναι η πηγή όλων των θρησκειών του κόσμου.
Έχοντας ξεκινήσει ως ορθολογιστές επιστήμονες να ερευνούν κατά πόσον η πνευματικότητα είναι απλά ένα υποπροϊόν της νευρολογικής μας δραστηριότητας, ο Newberg και οι συνάδελφοί του άλλαξαν ριζικά άποψη από τα όσα ανακάλυψαν στην πορεία, και κατέληξαν...
στο ανατρεπτικό συμπέρασμα πως «ο μηχανισμός υπερβατικότητας του εγκεφάλου μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ένα παράθυρο, μέσα από το οποίο μπορούμε φευγαλέα να δούμε την απόλυτη πραγματικότητα κάτι αληθινά θεϊκού».
ΠΑΡΑΘΥΡΟ ΣΤΟΝ ΘΕΟ
Ακόμη όμως πιο ανατρεπτικά είναι τα όσα λένε στον επίλογο της έρευνάς τους :
«Οι νευροβιολογικές ρίζες της πνευματικής υπερβατικότητας δείχνουν πως το Απόλυτο Ενοποιημένο Ον είναι μια σοβαρή πιθανότητα. Από όλες τις εκπλήξεις που έχει να προσφέρει η θεωρία μας - ότι οι μύθοι είναι αποτέλεσμα βιολογικής αναγκαιότητας, ότι τα τελετουργικά είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να προκαλούν ενοποιητικές καταστάσεις...,
ότι οι μυστικιστές δεν είναι απαραίτητα τρελοί, και ότι όλες οι θρησκείες είναι κλαδιά του ίδιου πνευματικού δέντρου - το γεγονός ότι αυτή η απόλυτη κατάσταση ενότητας μπορεί να υποστηριχθεί λογικά είναι αυτό που μας συναρπάζει περισσότερο.
«Η πραγματικότητα του Απόλυτου Όντος δεν αποτελεί καταληκτική απόδειξη ότι υπάρχει Θεός, αλλά ισχυρό επιχείρημα για το ότι υπάρχουν πολύ περισσότερα στην ανθρώπινη ύπαρξη από την υλική της υπόσταση.
Ο νους μας έλκεται από τη διαίσθηση αυτής της βαθύτερης πραγματικότητας, αυτή την απόλυτη αίσθηση του ενός (oneness), εκεί όπου ο πόνος εξαφανίζεται και όλες οι επιθυμίες ησυχάζουν.
«Όσο ο εγκέφαλός μας είναι οργανωμένος με τον τρόπο που είναι, όσο ο νους μας είναι ικανός να νιώθει τη βαθύτερη πραγματικότητα, τόσο η πνευματικότητα θα ορίζει την ανθρώπινη εμπειρία και ο Θεός, όπως και εάν ορίζουμε αυτή τη μεγαλειώδη, μυστήρια ιδέα, δεν θα εξαφανιστεί».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ
A. Newberg, E. D’ Aquili, V. Rause, Why God won’t go away, Ballantine Books
A. Newberg & M. R. Waldman, Πώς ο Θεός Αλλάζει τον Εγκέφαλό μας, Αρχέτυπο
Το κείμενο Νευροθεολογία πρωτοδημοσιεύτηκε στο ΑΒΑΤΟΝ 104.
Νικήτα Κόραλη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου