Η ψυχική υγεία και η ποιότητα ζωής είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένες και δεν δύναται να υπάρξει η μία χωρίς την άλλη. Αυτό θα διαπιστώσουμε αν δούμε τον ορισμό που δίνουν για την ψυχική υγεία ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η ψυχική υγεία αποτελεί όχι μόνο την απουσία της ψυχικής ασθένειας αλλά «την κατάσταση ευεξίας, όπου το άτομο αντιλαμβάνεται τις ικανότητές του, μπορεί να αντιμετωπίσει τις συνήθεις δυσκολίες της ζωής και είναι σε θέση να εργάζεται παραγωγικά και να είναι ικανό να προσφέρει στην κοινότητα».
H ψυχική υγεία ορίζεται ως μία κατάσταση ισορροπίας, με κύρια χαρακτηριστικά:
α) θετική αυτοαντίληψη,
β) δυνατότητα για αυτοδυναμία,
γ) δυνατότητα αντίστασης στο στρες,
δ) δυνατότητα για ενεργητικότητα και ανεξαρτησία από τις κοινωνικές επιρροές,
ε) ικανότητα ελέγχου του περιβάλλοντος,
στ) ικανότητα για εργασία, διασκέδαση και αγάπη
ζ) ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.
Γίνεται σαφές ότι χρειάζονται οι παραπάνω προϋποθέσεις ώστε το άτομο να έχει θετική εκτίμηση της ζωής και του εαυτού του και να λαμβάνει ικανοποίηση από το περιβάλλον και τις σχέσεις του, ώστε να έχει μια καλή ποιότητα ζωής.
Στις σημερινές κοινωνίες όμως όπου ολοένα και αυξάνονται οι κοινωνικές αναταραχές οι αντικοινωνικές συμπεριφορές και οι οικονομικές απαιτήσεις για την επιβίωση του ατόμου, η εμφάνιση αγχώδους διαταραχής και κατάθλιψης είναι συχνά φαινόμενα που άμεσα ή έμμεσα απειλούν τη ζωή και υποσκάπτουν την ποιότητά της.
Το ουσιαστικό νόημα της αυτογνωσίας σύμφωνα τις αρχές της προαγωγής ψυχικής υγείας εντοπίζεται στην ικανότητα του ατόμου να αξιολογεί τα όρια, τις δυνατότητες και τις ικανότητες του αποφεύγοντας τις διαστρεβλώσεις.
Επομένως η αυτογνωσία (αυτονατίληψη) μπορεί να θεωρηθεί μια υποθετική κατασκευή ταυτότητας του ατόμου, όσο το δυνατόν λιγότερο διαστρεβλωμένη, που συνεχώς εμπλουτίζεται από τις εμπειρίες και τις επιρροές μέσα σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό και κοινωνικό – πολιτισμικό περιβάλλον.
Έτσι κάθε άτομο πρέπει να αναζητά εκείνα τα χαρακτηριστικά και ιδιοσυγκρασιακά δεδομένα που διαθέτει ως θετικά και να τα αναπτύσσει περαιτέρω κατά την διάρκεια της ζωής του, ωριμάζοντας.
Σύμφωνα με την Αξιολογική Ανθρωπολογία το άτομο πρέπει να συγκρίνει τα θετικά του χαρακτηριστικά σύμφωνα με την κοινωνία στην οποία ζει και ταυτόχρονα με αρχέτυπα ιδανικά – ιδιότητες που χρησιμοποιούνται στην περιγραφή της ψυχοκοινωνικής συμπεριφοράς του ατόμου.
Προκειμένου το άτομο να έχει τα μέγιστα οφέλη από την παραπάνω σύγκριση, θα πρέπει να συνυπάρχουν οι παρακάτω τρεις προυποθέσεις :
1. Ο λόγος που το άτομο επιλέγει το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ως μέσο σύγκρισης θα πρέπει να είναι εύκολα κατανοητό από αυτό.
2. Το μέτρο σύγκρισης που χρησιμοποιείται πρέπει να έχει επιλεχθεί αβίαστα από το πρόσωπο.
3. Το άτομο να έχει επιλέξει το συγκεκριμένο μέτρο σύγκρισης έχοντας σαν βασικό του κριτήριο την μέγιστη ωφέλεια που θα του προσφέρει.
Αξίζει να αναφέρουμε την διατύπωση του Μητρόπουλου σχετικά με την αυτογνωσία: «Ο εαυτός μας είναι, όσα πραγματικά είμαστε μαζί με όσα νομίζουμε ότι είμαστε, με όσα νιώθουμε ότι νομίζουν οι άλλοι ότι είμαστε και με όσα θα θέλαμε να είμαστε».
Ποια είναι τα εμπόδια στην αυτογνωσία
Στη συνέχεια θα αναφέρουμε τα κυριότερα εμπόδια που συναντά το άτομο κατά την διαδικασία της αυτογνωσίας, αυτά χωρίζονται σε δυο κατηγορίες:
1. Ανεπάρκεια ευπροσαρμοστικών συγκριτικών σχημάτων.
2. Αρνητικά κριτήρια ορισμού του ''εαυτού''.
Ανεπάρκεια ευπροσαρμοστικών συγκριτικών σχημάτων.
Το άτομο καλείται να συγκρίνει και να εντοπίσει, χαρακτηριστικά, ιδιότητες και ικανότητες προκειμένου να ολοκληρώσει το ταξίδι της αυτογνωσίας. Όμως τα παραπάνω δεν είναι σταθερά μεγέθη (όπως το βάρος, ύψος, ταχύτητα) με αποτέλεσμα οι αξιολογήσεις που προκύπτουν να μην είναι πάντα αξιόπιστες και χρήσιμες.
Αυτό το γεγονός δυσκολεύει ιδιαίτερα το άτομο καθώς θα πρέπει να είναι ικανό να αξιολογήσει αντικειμενικά τα ατομικά του χαρακτηριστικά, να είναι ικανό να οικοδομήσει την ταυτότητα του με βάση τις προσωπικές επιλογές μέτρων σύγκρισης που έχει βάλει.
Επίσης επειδή η αξιολόγηση αφορά αξίες όπως η καλοσύνη, το κουράγιο, η τιμιότητα και η συγχωρητικότητα που στις μέρες μας θεωρούνται από μεγάλο μέρος του πληθυσμού ως αρνητικές ή λιγότερο θετικές για το άτομο...,
αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να επιλέγουν είτε να μειώσουν είτε να κρύψουν μερικές από τις παραπάνω αξίες τους, ώστε να είναι ευκολότερα αποδεκτοί.
Αρνητικά κριτήρια ορισμού του ''εαυτού''.
Στην σύγχρονη ζωή τα άτομα επιθυμούν να τελειοποιήσουν την εικόνα τους προκειμένου να βελτιώσουν την προσωπική και επαγγελματική τους κατάσταση και να αποκτήσουν την μέγιστη κοινωνική καταξίωση.
Αυτή η διαδικασία λειτουργεί πιεστικά και χειριστικά για τους ανθρώπους με αποτέλεσμα να ορίζουν αρνητικά τον εαυτό τους κάνοντας μερικά από τα παρακάτω:
1. Προσπαθούν να αποκρύψουν τις αδυναμίες που έχουν ή που πιστεύουν ότι έχουν θεωρώντας πως δεν ταιριάζουν με την επιταγή της τελειότητας που αποζητά η σύγχρονη ζωή. Έτσι παρουσιάζουν στους άλλους μια επιφανειακή προσωπικότητα που δεν εκφράζει τις πραγματικές σκέψεις και συναισθήματα του ατόμου, φοβούμενος ότι αν το κάνει θα χαρακτηριστεί αδύναμός, ευαίσθητος ή ευάλωτος.
2. Στην αντίθετη περίπτωση ενδέχεται το άτομο αφού αποτύχει να αποκρύψει όσα χαρακτηριστικά θεωρεί ως αδυναμίες, να προσπαθήσει να υπερασπιστεί το δικαίωμα του ‘’ να είναι ο εαυτός του’’, ακολουθώντας πρόχειρα δημοφιλείς και υπεραπλουστευμένες παροτρύνσεις της εποχής.
Όπως για παράδειγμα επικρατεί η τάση να βαφτίζουν την αγένεια προς τον άλλο με ειλικρίνεια. Προσπαθούν δηλαδή να πείσουν τους άλλους ότι τα ελαττώματα τους είναι βιολογικά και φυσικά καθορισμένα και αν δεν μπορούν οι άλλου να τα θαυμάσουν τουλάχιστον θα πρέπει να τα αποδεχθούν στο πλαίσιο της διαφορετικότητας.
Με λίγα λόγια προβάλλουν στον άλλο το πρόβλημα της μη αποδοχής σημείων της προσωπικότητας του ως δική του ανικανότητα, τόσο αντίληψης ή αποδοχής και δεν αναλαμβάνουν την προσωπική τους ευθύνη για τα ''ελαττώματα'' τους. Φυσικά τέτοιες μεθοδεύσεις απέχουν πολύ από κάθε ρεαλιστική έννοια της αυτοαντίληψης και αυτογνωσίας.
Τρόποι αξιολόγησης και προσέγγισης της αυτογνωσίας.
Προκειμένου η αυτοαξιολόγηση που θα κάνει το άτομο κατά την διαδικασία τη αυτογνωσίας να είναι ωφέλιμη και όσο τον δυνατόν λιγότερο τραυματική κρίνεται αναγκαία ο εντοπισμός των θετικών προσωπικών χαρακτηριστικών του ατόμου.
Άλλωστε θεωρείται περισσότερο ευεργετική η ανάπτυξη των θετικών χαρακτηριστικών του ατόμου και πιο παραγωγική από την προσπάθεια του να αποκρύψει τα ελαττώματα του.
Υπάρχουν δυο βασικοί άξονες πάνω στους οποίους μπορεί να κινηθεί το άτομο για να το επιτύχει:
1. Να εξετάζουν διαρκώς τις ανάγκες τους σε σχέση με το κατά πόσο είναι ρεαλιστικές και προσαρμοστικές.
2. Να εντοπίσουν και να ορίσουν τα θετικά τους χαρακτηριστικά σαν τις ικανότητες που αν τις αξιοποιήσουν θα καλύψουν τις παραπάνω ανάγκες τους ατόμου.
Στη συνέχεια θα αναφέρουμε επιγραμματικά πως το άτομο μπορεί να βελτιώσει την αξιολόγηση της ταυτότητας τους με παραγωγικό και επωφελή τρόπο.
Στα παρακάτω κεφάλαια θα γινεί άλλωστε ειδικός λόγος για τα βήματα της αυτογνωσίας. Θα πρέπει λοιπόν το άτομο να είναι σε θέση να:
Ακούει τους άλλους με υπομονή.
Έχει ενσυναίσθηση.
Κρίνει και να υπολογίζει με επιείκεια ότι θεωρεί αρνητικό.
Δέχεται τα θετικά του χαρακτηριστικά χωρίς ίχνος ανταγωνισμού και ζήλειας αλλά με αγάπη και πνεύμα θάρρους.
Να συνειδητοποιήσει πως κατέχει από την φύση την δυνατότητα να αναπτύσσει τις ικανότητες που έχει ώστε να επιτύχει τους στόχους και σκοπούς του.
Το ταξίδι της αυτογνωσίας είναι μια απαραίτητη αλλά παράλληλα και δύσκολη διαδρομή, θα πρέπει να γνωρίζει κανείς ότι είναι μια διαδικασία που δεν σταματά και συνεχώς εξελίσσεται και ωριμάζει μαζί μας.
Το ταξίδι δεν τελειώνει, αλλά αν κανείς αφεθεί στην διαδικασία και δεσμευτεί σε αυτή, θα διαπιστώσει πως το να ταξιδεύεις γνωρίζοντας τον εαυτό σου μια διαδρομή που θα σου χαρίσει πολύτιμα δώρα, όταν θα αρχίσεις να τα αναγνωρίζεις τότε σίγουρα δεν θα θες να τελειώσει το ταξίδι.
Μαρία Βασιλειάδου, Προαγωγή ψυχικής υγείας & εκπαιδευση,’’Επίκτητος’’ Στρατηγικές Αξιολογικής Γνωσιακής Εκπαιδευσης, Εκδόσεις Βήτα,2008
Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου
Ιωάννα Κατσιμίγα - Σύμβουλος Ψ.Υγείας
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας . Ατομικές και Ομαδικές συνεδρίες επίτευξης στόχων στην προσωπική και επαγγελματική εξέλιξη. Συντονίστρια Σεμιναρίων.
Αρθρογράφος: Ιωάννα Κατσιμίγα
Σύμβουλος Ψ.Υγείας - 6983237914
Το Psychology.gr είναι εγκεκριμένος εκδότης στην υπηρεσία Google News. Ακολουθήστε μας για να έχετε πρόσβαση στην αρθρογραφία και άμεση ενημέρωση για έρευνες ψυχολογίας και θέματα ψυχικής υγείας: Psychology.gr - Google News
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου