Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι ένα πολύ οδυνηρό γεγονός στη ζωή των παιδιών.
Το πένθος αφορά μόνο τον θάνατο;
Όχι αφορά όλες τις απώλειες και τους αποχωρισμούς από σημαντικά πρόσωπα και καταστάσεις όπως ένα δύσκολο διαζύγιο.
Ποια είναι τα στάδια του πένθους;
Άρνηση, «Δεν το πιστεύω!» (Άρνηση της πραγματικότητας και απομόνωση)
Θυμός, «Γιατί σε εμένα;» (Θυμώνω που συνέβη σε εμένα)
Διαπραγμάτευση, «Αν είχα κάνει εξετάσεις ίσως να μην είχε συμβεί το κακό.» (Αρχίζω να διαπραγματεύομαι την κατάσταση που μου έχει συμβεί)
Κατάθλιψη, «Γιατί να προσπαθήσω να κάνω οτιδήποτε; Είναι ανώφελο» (Πιστεύω ότι δε μπορώ να κάνω κάτι κι έτσι απελπίζομαι, απομονώνομαι χάνομαι στις αρνητικές μου σκέψεις)
Αποδοχή, «Πονάει αλλά όλα θα πάνε καλά!» (Αποδέχομαι την κατάσταση και συνεχίζω)
Πώς κατανοούν τα παιδιά το θάνατο ανά ηλικία (Piaget)
Το αισθησιο-κινητικό στάδιο που διαρκεί από τη γέννηση ως και την ηλικία των 2 ετών (καλύπτει την βρεφική ηλικία): Το παιδί δε μπορεί να κατανοήσει την έννοια του θανάτου γνωστικά αφού όταν δε βλέπει κάτι αυτό δεν υπάρχει, ωστόσο μπορεί να εμφανίσει το άγχος του αποχωρισμού γιατί μπορεί να αντιληφθεί την απώλεια.
Το στάδιο της προ-λογικής νόησης από τα 2 έως τα 6 έτη (νηπιακή ηλικία): Εδώ τα παιδιά πιστεύουν ότι ο θάνατος είναι αναστρέψιμος, το σώμα μπορεί να ζωντανέψει ξανά.
Το στάδιο της συγκεκριμένης λογικής σκέψης από τα 6 έως τα 12 έτη (παιδική ηλικία): Τα παιδιά γνωρίζουν ότι όλοι πεθαίνουν κάποια στιγμή αλλά πιστεύουν ότι ο θάνατος αφορά άλλους και όχι τα αγαπημένα τους πρόσωπα.
Το στάδιο της λογικής σκέψης από τα 12 έτη έως το τέλος της εφηβείας: Τα παιδιά γνωρίζουν το θάνατο ως αναπόφευκτο, καθολικό στάδιο του κύκλου ζωής.
Το παιδί μπορεί να πενθήσει εάν δεν κατανοεί την έννοια του θανάτου;
Αν ένα παιδί δεν εκφράσει τα συναισθήματά του δεν σημαίνει πως δεν τα νιώθει, αν δε μιλήσει για το θάνατο δεν σημαίνει πως δεν τον απασχολεί.
Με ποιον τρόπο στηρίζουμε ένα παιδί που πενθεί;
Με τον όρο στήριξη δεν θεωρούμε σε καμία περίπτωση τα υλικά αγαθά ή την επιείκεια, την χαλάρωση ορίων κ.α. αλλά μόνο το να είμαστε διαθέσιμοι και ανοιχτοί να τα ακούσουμε όταν τα ίδια το επιθυμούν.
Πώς πενθούν τα παιδιά;
Μπορεί να πενθούν με δόσεις
Εκφράζουν τη θλίψη με εναλλακτικούς τρόπους όπως το παιχνίδι, η ζωγραφιά και ο ύπνος
Βιώνουν ανασφάλεια (Μήπως πεθάνει και η μαμά;)
Φοβούνται ότι τα ίδια προκάλεσαν το θάνατο
Κρύβουν τη θλίψη τους για να προστατέψουν τους μεγάλους
Το πένθος τους μπορεί να μεγαλώνει με το πέρασμα του χρόνου
Τι δεν πρέπει να κάνουμε στο παιδί που πενθεί;
να πούμε ψέματα π.χ. ότι πήγε ένα ταξίδι
να μην το αφήσουμε να μιλήσει για τον θάνατο
να μην το αφήσουμε να πάει στο τάφο
να παίρνουμε δώρα ανεξέλεγκτα
να του πούμε π.χ. ότι τώρα εσύ θα είσαι το στήριγμα για την οικογένεια
να διαταράξουμε την ρουτίνα του
να πιστέψουμε ότι είναι μικρό και θα το ξεπεράσει με τον χρόνο.
Γιατί πρέπει να λέμε στα παιδιά την αλήθεια για έναν θάνατο;
Εάν δεν πούμε την αλήθεια, το παιδί κατασκευάζει τις δικές του αλήθειες, φαντασιώσεις, παραμένει σε μία άρνηση, σε ένα δικό του κόσμου και δε δείχνει εμπιστοσύνη στα σημαντικά του πρόσωπα.
Πρέπει τα παιδιά να πηγαίνουν σε κηδείες;
Ναι φυσικά, αφού νωρίτερα, όμως, έχει ενημερωθεί και προετοιμαστεί για το θάνατο. Διαφορετικά αν ανακοινώσουμε το θάνατο μια ώρα πριν και το σύρουμε στη κηδεία, το πιθανότερο είναι να μετατραπεί σε ένα τραυματικό γεγονός.
Τι να κάνουμε όταν το παιδί δεν πάει στη κηδεία;
Όταν το παιδί δεν θέλει να πάει στην κηδεία, του λέμε δεν πειράζει και όταν γυρίσουμε του λέμε τι συνέβη με αλήθεια. Επίσης, του λέμε ότι μπορεί να έρθει στο μνημόσυνο αργότερα ή κάποια άλλη στιγμή στο τάφο.
Εγώ προσπαθώ να μιλήσω για τον θάνατο αλλά το παιδί δε θέλει να ακούσει τι να κάνω;
Του αφήνουμε χώρο και χρόνο και προσπαθούμε να ανοίγουμε συζητήσεις χωρίς πίεση και να μοιραζόμαστε τα δικά μας συναισθήματα.
Περνώ δύσκολο πένθος. Πρέπει να το δείξω στο παιδί;
Ναι, το παιδί νιώθει τα πάντα άρα και πρέπει να είναι ενήμερο για τα πάντα. Στην ερώτηση "Μαμά γιατί κλαις;", μπορούμε να απαντήσουμε ότι "κλαίω γιατί μου λείπει ο πατέρας σου" και όχι «δεν είναι τίποτα παιδί μου, θα μου περάσει».
Συναισθήματα παιδιών απέναντι στον θάνατο του αγαπημένου προσώπου
Ενοχές, μήπως το παιδί προκάλεσε τον θάνατο επειδή χθες του μίλησε άσχημα.
Φόβο, μήπως πεθάνει και το ίδιο.
Θυμό, στους γονείς γιατί δεν του είπαν την αλήθεια ή γιατί δεν προστάτεψαν το άτομο που πέθανε, στο άτομο που πέθανε γιατί τους εγκατέλειψε, στον εαυτό τους γιατί δεν πρόλαβαν να πουν πράγματα που ήθελαν, στον Θεό που επέτρεψε να συμβεί αυτό το τραγικό γεγονός.
Θλίψη, στεναχώρια για το κενό που αφήνει.
Ντροπή, επειδή ίσως έκλαψαν ή εκτονώθηκαν παρορμητικά και οι άλλοι τους είδαν.
Σύγχυση ταυτότητας, π.χ. αν πεθάνει ο αδερφός νιώθει ότι πρέπει να είναι δύο άνθρωποι τώρα και να ικανοποιεί και τον αδερφό που πέθανε.
Δραστηριότητες για να διαχειριστούν το θυμό τους και τα αρνητικά συναισθήματα που νιώθουν
Εκτόνωση μέσω αθλημάτων, μία εκδρομή, ζωγραφιές, γράψιμο, παιχνίδι με φίλους, γλυπτική, κουκλοθέατρο.
Τι πρέπει να κάνει το σχολείο σε ένα παιδί που πενθεί;
Χρειάζεται να δείξουμε μία διάθεση συμπαράστασης στο παιδί χωρίς όμως να είναι «προσποιητή» και χωρίς να το απαλλάσσουμε από μόνοι μας από σχολικές εκδηλώσεις, ασκήσεις και δραστηριότητες.
Χρειάζεται να καλλιεργήσουμε με το παιδί εμπιστοσύνη ώστε το ίδιο να ζητά π.χ. να βγαίνει από την τάξη χωρίς να μας λέει κάθε φορά το γιατί.
Χρειάζεται να ρωτήσουμε το παιδί με ποιον άνθρωπο από το σχολείο θα ήθελε να μοιράζεται κάποιες σκέψεις.
Η διασύνδεση με την οικογένεια κρίνεται απαραίτητη (πχ να γνωρίζουμε ότι χθες δεν κοιμήθηκε)
Επίσης, τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν κατάθλιψη, απομόνωση, τραυλισμό, επιθετικότητα, υπερκινητικότητα κ.α. τα οποία ο εκπαιδευτικός δεν πρέπει να στοχοποιήσει.
Πότε ένα παιδί χρειάζεται βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας;
Σε περίπτωση αυτοκτονίας, μαρτυρίας σε θάνατο ή τροχαίο.
Σε περίπτωση που το παιδί βιώνει φόβους, ενοχές, εμμονές για το πρόσωπου που πέθανε, απομόνωση, επιθετικότητα, κατάθλιψη, χρήση ουσιών και οποιαδήποτε μεγάλη αλλαγή συμπεριφοράς.
Πηγή:
Αναγνωστοπούλου, Τ. & Χατζηνικολάου, Σ. (2015). Το Πένθος στα παιδιά. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Ινστιτούτο Ψυχολογίας και Υγείας
Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου Αγγελίδου Ασημίνα - Ψυχολόγος Εξειδικευμένη σε πρόγραμμα ψυχοθεραπείας - Γνωστική-Συμπεριφορική Θεραπεία, μεταπτυχιακά στη Ψυχολογία Υγείας και Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων.
Αρθρογράφος: Ασημίνα Αγγελίδου
Ψυχολόγος
2510.211540
https://www.psychology.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου