“Ένα δέντρο μπορεί να είναι μόνο τόσο δυνατό όσο το δάσος που το περιβάλλει.”
Τα δέντρα κυριαρχούν στον κόσμο ως οι παλαιότεροι ζωντανοί οργανισμοί. Από την αυγή του είδους μας, υπήρξαν οι σιωπηλοί σύντροφοί μας, διεισδύουν στις ιστορίες μας και ποτέ δεν παύουν να εμπνέουν φανταστικές κοσμογονίες.
Ο Hermann Hesse τα αποκάλεσε “οι πιο διεισδυτικοί δάσκαλοι.” Ένα ξεχασμένος Άγγλος κηπουρός του 17ου αιώνα έγραψε πως “μιλούν στο μυαλό, μας λένε πολλά και μας διδάσκουν μαθήματα.”
Αλλά τα δέντρα μπορεί να είναι η μεγαλύτερη πηγή γνώσης, ακριβώς επειδή ο πλούτος του τι λένε είναι κάτι περισσότερο από μεταφορικός – μιλούν μια εξελιγμένη σιωπηλή γλώσσα, επικοινωνούν σύνθετες πληροφορίες μέσω οσμών, γεύσεων και ηλεκτρικών ερεθισμάτων.
Αυτόν τον συναρπαστικό μυστικό κόσμο διερευνά ο Γερμανός δασολόγος Peter Wohlleben στο βιβλίο του The Hidden Life of Trees: What They Feel, How They Communicate.
Ο Wohlleben εξιστορεί την δική του εμπειρία στη διαχείριση ενός δάσους, στα βουνά Eifel της Γερμανίας. Μας λέει τι έχει διδαχτεί από την εκπληκτική γλώσσα των δέντρων και τι πρωτοπόροι ερευνητές επιστήμονες σε όλο τον κόσμο αποκαλύπτουν : “τον ρόλο που τα δάση διαδραματίζουν στο να κάνουμε τον κόσμο μας, έναν κόσμο που να θέλουμε να ζήσουμε.”
Μόλις τώρα η επιστήμη αρχίζει να κατανοεί μη ανθρώπινες συνειδήσεις και αυτό που προκύπτει από την αποκαλυπτική έρευνα του Wohlleben, είναι μια πρόσκληση για να δούμε με νέα ματιά αυτό που αιώνες τώρα παίρνουμε ως δεδομένο και να ενδιαφερθούμε περισσότερο γι΄ αυτά τα αξιόλογα πλάσματα που κάνουν τη ζωή σε αυτόν τον πλανήτη που ονομάζουμε σπίτι, όχι μόνο απείρως πιο ευχάριστη, αλλά και εφικτή.
Αλλά και του Wohlleben η καριέρα ξεκίνησε στο αντίθετο άκρο του φάσματος. Ως δασολόγος, επιφορτισμένος με την βελτιστοποίηση της παραγωγής του δάσους για την βιομηχανία ξυλείας, ομολογεί ότι “ήξερε τόσα για την κρυφή ζωή των δέντρων όσα γνωρίζει ένας κρεοπώλης για την συναισθηματική ζωή των ζώων.”
Ο ίδιος βίωσε την εμπειρία του τι συμβαίνει κάθε φορά που μετατρέπουμε κάτι ζωντανό, είτε πρόκειται για ένα έμβιο ον ή ένα έργο τέχνης, σε εμπόρευμα.
Στη συνέχεια, μετά από περίπου είκοσι χρόνια, όλα άλλαξαν όταν άρχισε να οργανώνει εκπαιδευτικές ημερίδες επιβίωσης για τουρίστες στο δάσος.
Καθώς οι τουρίστες θαύμαζαν τα μεγαλοπρεπή δέντρα, το μαγεμένο με περιέργεια βλέμμα τους, αναζωπύρωσε την δικιά του περιέργεια και η αγάπη που έτρεφε για την φύση στην παιδική του ηλικία, ξαναζωντάνεψε. Περίπου την ίδια εποχή, επιστήμονες άρχισαν την διεξαγωγή έρευνας στο δάσος που εργαζόταν.
Από τότε, όλες οι μέρες χρωματίστηκαν με δέος και με την συγκίνηση της ανακάλυψης – δεν ήταν πλέον σε θέση να δει τα δέντρα ως προϊόν, τα έβλεπε ως ανεκτίμητα, ζωντανά θαύματα.
Απόσπασμα από το βιβλίο:
“Η ζωή μου ως δασολόγος έγινε συναρπαστική και πάλι. Κάθε μέρα στο δάσος περιμένω μια ανακάλυψη. Αυτό με οδήγησε σε ασυνήθιστους τρόπους διαχείρισης του δάσους. Όταν ξέρεις ότι τα δέντρα βιώνουν πόνο, έχουν μνήμη και οι γονείς δέντρα ζουν μαζί με τα παιδιά τους, τότε δεν μπορείς πλέον απλά να τα τεμαχίσεις και να διαταράξεις την ζωή τους με μεγάλα μηχανήματα.”
Η αποκάλυψη ήρθε σε αυτόν, σε μία από τις τακτικές βόλτες του στο αποθεματικό των παλαιών δέντρων οξιάς στο δάσος. Περνώντας από ένα σωρό παράξενων ποωδών πετρών που είχε δει πολλές φορές στο παρελθόν, ξαφνικά “χτυπήθηκε” από μια νέα συνειδητοποίηση. Όταν έσκυψε να τις εξετάσει, έκανε μια εκπληκτική ανακάλυψη:
Απόσπασμα από το βιβλίο:
Οι πέτρες είχαν ασυνήθιστο σχήμα : ήταν ελαφρά στρογγυλεμένες με κοίλες περιοχές. Προσεκτικά, σήκωσα τα βρύα που ήταν πάνω σε μια πέτρα. Αυτό που βρήκα από κάτω ήταν φλοιός δέντρων. Δηλαδή, αυτές δεν ήταν πέτρες, αλλά παλιό ξύλο.
Έμεινα έκπληκτος με το πόσο σκληρή ήταν η “πέτρα”, επειδή συνήθως το ξύλο οξιάς χρειάζεται μόνο λίγα χρόνια για να αποσυντεθεί όταν βρίσκεται σε υγρό έδαφος. Αλλά αυτό που με εξέπληξε περισσότερο ήταν ότι δεν μπορούσα να σηκώσω το ξύλο. Προφανώς συνδεόταν με το έδαφος.
Έβγαλα τον σουγιά μου και προσεκτικά έξυσα λίγο από τον φλοιό έως ότου έφτασα σε ένα πρασινωπό στρώμα. Πράσινο; Αυτό το χρώμα βρίσκεται μόνο σε χλωροφύλλη, η οποία καθιστά τα νέα φύλλα πράσινα.
Αποθεματικά της χλωροφύλλης αποθηκεύονται επίσης στους κορμούς των ζωντανών δέντρων. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει μόνο ένα πράγμα:αυτό το κομμάτι ξύλου ήταν ακόμα ζωντανό! Ξαφνικά παρατήρησα ότι οι υπόλοιπες “πέτρες” σχημάτιζαν ένα ξεχωριστό μοτίβο: σαν να ήταν ταξινομημένες σε έναν κύκλο με διάμετρο περίπου 3 μέτρα.
Κατάλαβα ότι είχα σκοντάψει επάνω στα ροζιασμένα ερείπια ενός τεράστιου αρχαίου κούτσουρου. Το μόνο που είχε απομείνει ήταν τα απομεινάρια του εξωτερικού κορμού. Το εσωτερικό ήταν εντελώς σάπιο εδώ και πολύ καιρό – μια σαφής ένδειξη ότι το δέντρο πρέπει να είχε κοπεί τουλάχιστον τετρακόσια ή πεντακόσια χρόνια πριν.
Πώς μπορεί ένα δέντρο που έχει κοπεί αιώνες πριν, να είναι ακόμα ζωντανό; Χωρίς φύλλα, ένα δέντρο δεν είναι σε θέση να εκτελέσει φωτοσύνθεση, η οποία μετατρέπει το ηλιακό φως σε τροφή. Το αρχαίο δέντρο σαφώς λαμβάνει θρεπτικά συστατικά με κάποιον άλλον τρόπο – για εκατοντάδες χρόνια.
Το μυστήριο αυτό έθεσε τα συναρπαστικά σύνορα της επιστημονικής έρευνας, η οποία τελικά θα αποκάλυπτε ότι αυτό το δέντρο δεν ήταν το μοναδικό στην υποβοήθηση της διαβίωσης του.
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι γειτονικά δέντρα αλληλοβοηθιούνται μέσω του ριζικού τους συστήματος – είτε άμεσα, με την διαπλοκή των ριζών, είτε έμμεσα, με την ανάπτυξη δικτύου μυκήτων γύρω από τις ρίζες, που χρησιμεύουν ως ένα είδος επεκταμένου νευρικού συστήματος που συνδέει διαφορετικά δέντρα.
Αν αυτό δεν είναι αρκετό αξιόλογο, αυτά τα δενδρόβια “ταμεία αλληλασφάλισης” γίνονται ακόμα πιο περίπλοκα – τα δέντρα είναι σε θέση να διακρίνουν τις δικές τους ρίζες από εκείνες των άλλων ειδών ή ακόμη και των δικών τους συγγενών.
Ο Wohlleben συλλογίζεται ότι αυτή η εκπληκτική κοινωνικότητα των δέντρων, αφθονεί με σοφία για το τι κάνει ισχυρές τις ανθρώπινες κοινότητες και κοινωνίες:
Γιατί τα δέντρα είναι τόσο κοινωνικά όντα;
Γιατί μοιράζονται τροφή με τα δικά τους είδη και μερικές φορές θρέφουν και τους ανταγωνιστές τους; Οι λόγοι είναι οι ίδιοι όπως και για τις ανθρώπινες κοινότητες: υπάρχουν πλεονεκτήματα στην συνεργασία.
Ένα δέντρο δεν είναι δάσος. Από μόνο του, ένα δέντρο δεν μπορεί να δημιουργήσει ένα σταθερό, τοπικό κλίμα. Είναι στο έλεος του ανέμου και του καιρού.
Πολλά δέντρα μαζί δημιουργούν ένα οικοσύστημα που ισορροπεί την υπερβολική ζέστη ή το κρύο, αποθηκεύει μεγάλη ποσότητα νερού και δημιουργεί υγρασία.
Και σε αυτό το προστατευμένο περιβάλλον, τα δέντρα μπορούν να ζήσουν και να ευημερούν για πολλά χρόνια. Αν κάθε δέντρο ζούσε μόνο για τον εαυτό του, τότε αρκετά από αυτά δεν θα κατάφερναν ποτέ να γεράσουν.
Κάθε δέντρο, ως εκ τούτου, είναι πολύτιμο για την κοινότητα και αξίζει να υπάρχει για όσο το δυνατόν περισσότερο. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ακόμη και άρρωστα δέντρα υποστηρίζονται και τρέφονται μέχρι να ανακάμψουν.
Κάποιος δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί γιατί τα δέντρα είναι τόσο καλύτερα εξοπλισμένα σε αυτή την αμοιβαία φροντίδα από ό, τι είμαστε εμείς οι άνθρωποι.
Μήπως λόγω των διαφορετικών χρονικών κλιμάκων τις οποίες βιώνουμε; Μήπως η αδυναμία μας να δούμε αυτήν την γενικότερη εικόνα της κοινής επιβίωσης σε ανθρώπινες κοινότητες, είναι λειτουργία της βιολογικής μας μυωπίας;
Είναι οι οργανισμοί που ζουν σε διαφορετικές χρονικές κλίμακες σε καλύτερη θέση να ενεργούν σύμφωνα με το μεγαλειώδες σχέδιο των πραγμάτων σε ένα σύμπαν που είναι βαθιά διασυνδεδεμένο;
Απόσπασμα από το βιβλίο:
Κάθε δέντρο είναι ένα μέλος αυτής της κοινότητας, αλλά υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα στην ιδιότητα του μέλους. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι κορμοί σαπίζουν και εξαφανίζονται μέσα σε ένα διάστημα εκατό ετών (το οποίο δεν είναι πολύ μεγάλο για ένα δέντρο).
Μόνο μερικά δέντρα διατηρούνται ζωντανά στο πέρασμα των αιώνων. Ποια είναι η διαφορά τους; Μήπως οι κοινωνίες των δέντρων έχουν κι αυτές πολίτες δεύτερης κατηγορίας όπως ακριβώς οι ανθρώπινες κοινωνίες;
Φαίνεται το κάνουν, αν και η ιδέα της “κατηγορίας” δεν ταιριάζει πολύ καλά στα δέντρα. Είναι μάλλον ο βαθμός σύνδεσης – ή ίσως ακόμη και η αγάπη – που αποφασίζει πόση βοήθεια θα πάρει ένα δέντρο από τα άλλα.
Αυτές οι σχέσεις, επισημαίνει ο Wohlleben, κωδικοποιούνται στο δάσος και είναι ορατές σε όποιον απλά τις αναζητήσει:
Το μέσο δέντρο μεγαλώνει τα κλαδιά του μέχρι να συναντήσει τις άκρες των κλαδιών ενός γειτονικού δέντρου του ίδιου ύψους. Δεν απλώνεται περαιτέρω, γιατί το γειτονικό δέντρο παίρνει ήδη το καλύτερο φως και αέρα.
Ωστόσο, ενισχύει σε μεγάλο βαθμό τα κλαδιά που έχουν επεκταθεί, ώστε να δίνετε η εντύπωση ανταγωνισμού. Αλλά σαν ένα ζευγάρι πραγματικών φίλων, προσέχουν να μην αυξήσουν υπερβολικά το πάχος των κλαδιών που εκτείνονται προς την κατεύθυνση του άλλου δέντρου.
Τα δέντρα δεν θέλουν να πάρουν τίποτα το ένα από το άλλο και έτσι αναπτύσσουν ανθεκτικά κλαδιά μόνο στα εξωτερικά άκρα τους, δηλαδή, μόνο προς την κατεύθυνση των «μη-φίλων.” Τέτοιοι φίλοι είναι συχνά τόσο στενά συνδεδεμένοι στις ρίζες τους που μερικές φορές πεθαίνουν μαζί.
Αλλά τα δέντρα δεν αλληλεπιδρούν μεταξύ τους απομονωμένα από το υπόλοιπο οικοσύστημα. Η ουσία της επικοινωνίας τους, στην πραγματικότητα, είναι προς όλα τα είδη. Ο Wohlleben περιγράφει ένα ιδιαίτερα αξιόλογο σύστημα οσφρητικής προειδοποίησης:
Πριν από τέσσερις δεκαετίες, οι επιστήμονες παρατήρησαν κάτι πολύ περίεργο στην αφρικανική σαβάνα. Οι καμηλοπαρδάλεις τρέφονταν με αγκάθια ακακιών και αυτό δεν άρεσε καθόλου στις ακακίες.
Πήρε στις ακακίες λίγα λεπτά για να ξεκινήσουν την άντληση τοξικών ουσιών στα φύλλα τους με αποτέλεσμα να απαλλαγούν από τα μεγάλα φυτοφάγα ζώα.
Οι καμηλοπαρδάλεις πήραν το μήνυμα και προχώρησαν σε άλλα δέντρα στην περιοχή. Αλλά πήγαν σε κοντινά δέντρα; Όχι, περπάτησαν αρκετά μέτρα και άρχισαν πάλι να τρώνε όταν βρισκόντουσαν εκατό μέτρα μακριά.
Ο λόγος για αυτήν την συμπεριφορά είναι εκπληκτικός. Τα δέντρα ακακίας που φάγανε οι καμηλοπαρδάλεις, ανέδιδαν ένα προειδοποιητικό αέριο (συγκεκριμένα αιθυλένιο), που σηματοδότησε σε γειτονικά δέντρα του ίδιου είδους τον κίνδυνο. Αμέσως, όλα τα γειτονικά δέντρα άρχισαν επίσης να αντλούν τοξίνες.
Οι καμηλοπαρδάλεις, σοφά, κατευθύνθηκαν πιο μακριά σε ένα μέρος της σαβάνας, όπου θα μπορούσαν να βρουν δέντρα που αγνοούν τι συνέβαινε.
Επειδή τα δέντρα λειτουργούν σε χρονικές κλίμακες δραματικά πιο εκτεταμένες από την δική μας, λειτουργούν πολύ πιο αργά από ό, τι εμείς – οι ηλεκτρικοί παλμοί τους σέρνονται με την ταχύτητα του ενός τρίτου της ίντσας ανά δευτερόλεπτο. Ο Wohlleben γράφει:
Τα δέντρα νιώθουν αμέσως πόνο όταν κάποιο πλάσμα τσιμπάει τον κορμό ή τα φύλλα τους. Όταν μια κάμπια δαγκώνει ένα φύλλο, ο ιστός γύρω από την περιοχή του δαγκώματος αλλάζει.
Επιπλέον, ο ιστός των φύλλων στέλνει ηλεκτρικά σήματα, ακριβώς όπως κάνει ο ανθρώπινος ιστός όταν τραυματιστεί. Ωστόσο, το σήμα δεν μεταδίδεται σε χιλιοστά του δευτερολέπτου, όπως τα ανθρώπινα σήματα.
Αντ 'αυτού, το σήμα του φυτού ταξιδεύει στην αργή ταχύτητα του ενός τρίτου της ίντσας ανά λεπτό. Κατά συνέπεια, χρειάζεται περίπου μια ώρα ώστε αμυντικές ουσίες να φτάσουν στα φύλλα και να χαλάσουν το γεύμα της κάμπιας. Τα δέντρα ζουν τη ζωή τους στην αργή λωρίδα κυκλοφορίας, ακόμα και όταν είναι σε κίνδυνο.
Αλλά αυτός ο αργός ρυθμός δεν σημαίνει ότι ένα δέντρο δεν γνωρίζει τι συμβαίνει σε διάφορα μέρη της δομής του. Αν οι ρίζες βρίσκονται σε δύσκολη θέση, αυτή η πληροφορία μεταδίδεται σε όλο το δέντρο, το οποίο μπορεί να προκαλέσει τα φύλλα να απελευθερώσουν αρωματικές, χημικές ενώσεις.
Και όχι οποιεσδήποτε ενώσεις, αλλά ενώσεις που είναι ειδικά σχεδιασμένες για τον συγκεκριμένο κίνδυνο.
Ο Wohlleben απεικονίζει την κεντρικότητα των δέντρων στο οικοσύστημα της Γης με μια ιστορία από το Εθνικό Πάρκο Yellowstone, που δείχνει «πώς η εκτίμησή μας για τα δέντρα επηρεάζει τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο γύρω μας»:
Όλα ξεκινούν από τους λύκους. Οι λύκοι εξαφανίστηκαν από το Yellowstone, το πρώτο εθνικό πάρκο στον κόσμο, τη δεκαετία του 1920. Όταν έφυγαν, το σύνολο του οικοσυστήματος άλλαξε. Τα κοπάδια ελαφιών αύξησαν τον αριθμό τους και άρχισαν να τρώνε τις λεύκες και τις ιτιές που βρίσκονταν κοντά σε ρέματα.
Η βλάστηση μειώθηκε και τα ζώα που εξαρτιούνταν από τα δέντρα έφυγαν. Οι λύκοι ήταν απόντες για εβδομήντα χρόνια. Όταν επέστρεψαν, οι ανέμελες ημέρες των ελαφιών τελείωσαν. Καθώς οι αγέλες των λύκων διατηρούσαν τα κοπάδια των ελαφιών σε κίνηση, τα δέντρα αναγεννήθηκαν.
Οι ρίζες των δέντρων σταθεροποίησαν και πάλι τα ρέματα και επιβράδυναν την ροή του νερού. Έτσι δημιουργήθηκε χώρος για τα ζώα, όπως οι κάστορες, να επιστρέψουν. Αυτοί οι εργατικοί οικοδόμοι θα μπορούσαν τώρα να βρουν τα υλικά που χρειάζονταν για να κατασκευάσουν οικίσκους και να αυξήσουν τις οικογένειές τους.
Όλα τα ζώα που εξαρτιούνταν από τα παρόχθια λιβάδια ήρθαν και πάλι πίσω. Οι λύκοι αποδείχθηκε ότι ήταν καλύτεροι διαχειριστές της γης από τους ανθρώπους, δημιουργώντας συνθήκες που επέτρεψαν στα δέντρα να μεγαλώνουν και να ασκούν την επιρροή τους στο τοπίο.
Αυτή η διασύνδεση δεν περιορίζεται στα περιφερειακά οικοσυστήματα. Ο Wohlleben παραθέτει το έργο του περιβαλλοντολόγου Katsuhiko Matsunaga, ο οποίος ανακάλυψε ότι τα δέντρα που πέφτουν σε ένα ποτάμι μπορούν να αλλάξουν την οξύτητα του νερού και έτσι να τονωθεί η ανάπτυξη του πλαγκτόν – του στοιχειακού και πιο σημαντικού δομικού στοιχείου του συνόλου της τροφικής αλυσίδας, από το οποίο εξαρτάται και η δική μας ζωή.
Στο υπόλοιπο του The Hidden Life of Trees, ο Wohlleben διερευνά τέτοιες συναρπαστικές πτυχές της δενδρόβιας επικοινωνίας, όπως το πώς τα δέντρα μεταδίδουν σοφία στην επόμενη γενιά μέσα από τους σπόρους τους, τι τα κάνει να ζουν τόσο πολύ καιρό, και πώς τα δάση χειρίζονται τους μετανάστες.
Μετάφραση Επιστήμη του Πνεύματος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου