Ζούμε αναμφισβήτητα στην εποχή όπου οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε τεράστιο όγκο πληροφοριών. Όσο καλό κι αν ακούγεται αυτό, ενέχει έναν κραταιό κίνδυνο: να θεωρούμε τους εαυτούς μας παντογνώστες.
Η αλαζονεία της γνώσης, βέβαια δεν είναι «φρούτο» της εποχής. Εμφανίστηκε κι άλλοτε στην Ιστορία, ιδιαίτερα σε εποχές όπου υπήρξε σημαντική πρόοδος και πολιτιστική ανάπτυξη. Ο κίνδυνος της γνωστικής αλαζονείας είναι πολυσχιδής.
Δεν επηρεάζει μόνο το Εγώ μας, τον εαυτό μας, αλλά και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον κόσμο γύρω μας. Αν θεωρούμε ότι γνωρίζουμε, ή μπορούμε να γνωρίσουμε, τα πάντα, τότε παύουμε να εξελισσόμαστε. Οδηγούμαστε, έτσι σε ένα επικίνδυνο σταυροδρόμι: είτε γινόμαστε υπερβολικά αισιόδοξοι, είτε υπερβολικά ηττοπαθείς.
Ο Σωκράτης αντιλήφθηκε τον κίνδυνο. Η πιο χαρακτηριστική του ρήση ήταν ακριβώς η άρνηση της γνωστικής αλαζονείας: "Αυτό που ξέρω είναι ότι δεν ξέρω τίποτα" (Εν οίδα, ότι ουδέν οίδα). Η ουσία, διακήρυττε, δεν είναι να ξέρουμε τα πάντα, ούτε καν τα πολλά. Η ουσία είναι στο γνωστό ρητό του Χείλωνα «Γνώθι σ’ αυτόν».
Γνωρίζω τον εαυτό μου. Έχω επίγνωση, χαρακτηρίζομαι από βαθιά κατανόηση των αδυναμιών και ατελειών μου, όπως και των δυνατών μου σημείων.
Η κατανόηση του εαυτού μου οδηγεί στη συνειδητή διαμόρφωση αξιών που, με τη σειρά τους, διαμορφώνουν τις επιλογές μου. Με άλλα λόγια, "οι αξίες μου γίνονται το πεπρωμένο μου", όπως έλεγε ο Γκαίτε.
Η κατανόηση του εαυτού μου αποτελεί την πυξίδα μου. Προσδιορίζει τις επιλογές μου, τη στάση, τη συμπεριφορά μου, τις σχέσεις μου με τους άλλους έτσι ώστε να ΖΩ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ ΜΕ ΒΑΣΗ ΑΥΤΕΣ ΚΙ ΟΧΙ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ! Υπάρχει μόνο μία επιτυχία: να ζήσεις τη ζωή σου όπως θέλεις, έλεγε ο Bacon.
Αυτό δε σημαίνει ότι γίνομαι εγωιστής. Γίνομαι συνειδητοποιημένος άνθρωπος. Γνωρίζω τι θέλω, τι πρέπει να αλλάξω σε μένα, ώστε να γίνω καλύτερος άνθρωπος. Δεν είναι, όμως η πληροφορία που με αλλάζει. Είναι ο τρόπος που αξιοποιώ την πληροφορία.
Διότι η πληροφορία δεν ταυτίζεται με τη γνώση. Η πρώτη οδηγεί στη δεύτερη, αλλά μετά από μακρά διαδικασία αυτοστοχασμού. Το να πληροφορηθώ ότι ο Μ. Αλέξανδρος διέσχισε μια ολόκληρη έρημο μαζί με το στράτευμά του και, όταν του έφεραν λίγο νερό να πιει μόνο αυτός, το αρνήθηκε και το έχυσε κάτω, δεν είναι το ίδιο με το να αντιληφθώ ότι η πράξη του αυτή αποτελεί πράξη πραγματικού ηγέτη, τόσο διαφορετική από αυτή ορισμένων ηγετών που αποφασίζουν εκ του μακρόθεν και του ασφαλούς.
Ούτε είναι το ίδιο με το να αναπαράγω την πράξη αυτή ο ίδιος, αν βρεθώ σε οποιαδήποτε αντίστοιχη θέση ηγεσίας – πολιτική, επιχειρηματική ή όποια άλλη.
Αν, λοιπόν το κέλευσμα των καιρών απαιτεί να αλλάξουμε τον κόσμο, πρώτα – πρώτα πρέπει να αλλάξουμε τον εαυτό μας. Να τον γνωρίσουμε, να τον βελτιώσουμε όπου χρειαστεί. Κανείς δεν θα το κάνει για μας.
Εμείς οφείλουμε να το κάνουμε. Φορείς της αλλαγής οφείλουμε να γίνουμε πρώτα εμείς οι ίδιοι. Γνωρίζουμε τον εαυτό μας, σημαίνει ότι κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας. Δε σημαίνει ότι αποστηθίζουμε και παπαγαλίζουμε ή αναπαράγουμε μια πληροφορία.
Αν πληροφορούμαστε ότι έγινε ένα σφοδρό ατύχημα, αυτό πρέπει να μας οδηγήσει σε αναστοχασμό και προσωπική αλλαγή: πρέπει να πάψουμε κι εμείς, ως οδηγοί, να θεωρούμε το αυτοκίνητο προέκταση ενός υπέρμετρου Εγώ. Αλλάζοντας τον τρόπο που οδηγούμε εμείς, βάζουμε ένα μικρό λιθάρι στην απαραίτητη αλλαγή νοοτροπίας που απαιτείται για όλους τους άλλους γύρω μας.
Γνωρίζουμε τον εαυτό μας, «φιλτράρουμε» την πληροφορία, γνωρίζουμε τον κόσμο γύρω μας. Ανακαλύπτουμε το σύστημα των αξιών, το δικό μας και της κοινωνίας.
Αν απαιτείται, το αλλάζουμε. Η επιλογή είναι πάντα δική μας, αλλά απαιτεί πάντα μια μακρά διαδικασία αλλαγής. Η ουσιαστική, η πραγματική γνώση του εαυτού μας οδηγεί σε αλλαγή – προσωπική και συλλογική. Αλλάζουμε τον εαυτό μας, αλλάζουμε τον κόσμο!
Δημήτρης Γκίκας*
*Ο Δρ. Δημήτρης Ε. Γκίκας είναι Φιλόλογος, Μ.Α.,
Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας & Φιλοσοφίας της Τέχνης
Επιστημονικός Συνεργάτης περιοδικού "Ιστορικά Θέματα"
Ειδικός Σύμβουλος σε θέματα Πολιτισμού Δήμου Καλλιθέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου