Αποκαλύπτοντας τη σκοτεινή πλευρά της ψυχής

Σκιά είναι ο σκουπιδότοπος όπου αδειάζουμε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας που αποποιούμαστε.

Αυτά τα αποκηρυγμένα κομμάτια είναι εξαιρετικά πολύτιμα και δεν μπορούμε να τα αψηφήσουμε. Η σκιά μας δεν κοστίζει τίποτα και είναι άμεσα αέναα παρούσα.

Ο σεβασμός, η εκτίμηση και η αποδοχή της σκιάς συνιστά μια πράξη βαθιάς πνευματικής άσκησης. Η πράξη αυτή, ως πράξη σύνθεσης της ολότητας και συνεπώς πράξη ιερή, είναι η πλέον σημαντική εμπειρία της ζωής.

Η περσόνα είναι αυτό που προσδοκούμε να είμαστε και αυτό που προσδοκούμε να βλέπει ο κόσμος σε εμάς. Είναι ο ψυχολογικός μας ιματισμός, το στοιχείο που παρεμβάλλεται μεταξύ του αληθινού μας εαυτού και του περιβάλλοντος μας με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που τα ρούχα τα οποία φοράμε δίνουν στους ανθρώπους που συναντάμε μια εικόνα του εαυτού μας.

Το εγώ είναι αυτό που είμαστε και αυτό που γνωρίζουμε συνειδητά. Η σκιά είναι το μέρος εκείνο του εαυτού μας που δεν μπορούμε ούτε να δούμε ούτε να γνωρίσουμε.

Πως δημιουργείται η Σκιά

Όλοι μας γεννιόμαστε ως ολότητα και ευελπιστούμε ότι θα πεθάνουμε ως μια ολότητα. Συνήθως, όμως, κάπου στις απαρχές του δρόμου μας, όταν δοκιμάζουμε κάποιο από τα θεσπέσια φρούτα του δέντρου της γνώσης, τα πράγματα χωρίζονται σε καλό και κακό, και έτσι ξεκινάμε τη διαδικασία της σκιάς, η ζωή διχάζεται.

Μέσα από την πολιτισμική μας ζύμωση και εξέλιξη διακρίνουμε τα Θεόπεμπτα χαρακτηρίστηκα μας σε εκείνα τα οποία είναι κοινωνικά αποδεκτά και σε εκείνα που πρέπει να μπουν στην άκρη.

Όλο αυτό είναι και θαυμαστό και αναγκαίο και δεν θα μπορούσε να υπάρξει κανένα είδος πολιτισμένης συμπεριφοράς χωρίς αυτό το ξεκαθάρισμα του καλού και του κακού.

Αυτά όμως τα "απαράδεκτα" χαρακτηριστικά που έχουμε απαρνηθεί δεν εξαφανίζονται, απλώς συγκεντρώνονται στις σκιερές γωνιές της προσωπικότητας μας. Αφού μείνουν κρυμμένα για ένα μακρύ διάστημα, κάποια στιγμή αποκτούν δική τους υπόσταση και δική τους ζωή, τη ζωή της σκιάς.

Η σκιά περιλαμβάνει ότι λανθάνει, εν μέρει της συνείδησης. Είναι το περιφρονημένο κομμάτι της υπόστασης μας. Το ενεργειακό της δυναμικό πολλές φορές είναι εξίσου ισχυρό με εκείνο του εγώ. Εάν η σκιά συσσωρεύσει μεγαλύτερη ενέργεια απ' ότι το εγώ, τότε εκρήγνυται είτε ως ατιθάσευτη οργή είτε ως κάποια αναίδεια η αδιακρισία που ξεφεύγει από τον έλεγχο μας.

Άλλοτε πάλι πέφτουμε σε κατάθλιψη η μπορεί να μας συμβεί κάποιο ατύχημα που πολλές φορές φαίνεται να εξυπηρετεί δικό του σκοπό. Όταν η σκιά αυτονομείται, γίνεται ένα τρομερό τέρας μέσα στο ψυχικό μας ενδιαίτημα.

Η διαδικασία εκπολιτισμού, το λαμπρότερο επίτευγμα της ανθρωπότητας, συνίσταται ακριβώς στην απομάκρυνση των χαρακτηριστικών εκείνων που διακυβεύουν την ομαλή λειτουργία των ιδεών μας.

Όποιος δεν μετέχει σε αυτήν τη διαδικασία παραμένει ένας "πρωτόγονος" και δεν έχει καμία θέση σε μια καλλιεργημένη κοινωνία. Όλοι γεννιόμαστε ως ολότητες, όμως με τον ένα η τον άλλο τρόπο ο πολιτισμός αξιώνει από εμάς να ζούμε ελεύθερα μόνο ένα κομμάτι της φύσης μας και να απαρνηθούμε τα αλλά κομμάτια της κληρονομιάς μας.

Χωρίζουμε τον εαυτό σε ένα εγώ και σε μια σκιά επειδή ο πολιτισμός αξιώνει να συμπεριφερόμαστε με έναν ορισμένο τρόπο.

Ο πολιτισμός μας αφαιρεί τον απλό άνθρωπο που υπάρχει μέσα μας, όμως μας δίνει μια πιο σύνθετη και πολύπλευρη δύναμη. Μπορεί κανείς να προβάλει το σθεναρό ισχυρισμό ότι τα παιδιά δεν πρέπει να υπόκεινται σε αυτήν τη διάσπαση από πολύ νωρίς γιατί έτσι ληστεύουμε την παιδικότητα τους.

Θα πρέπει να τους επιτρέψουμε να παραμείνουν στον κήπο της Εδέμ έως ότου αποκτήσουν τη δύναμη που απαιτείται για να αντέξουν στις πολιτισμικές διεργασίες χωρίς να κατακερματιστούν από αυτές.

Η δύναμη αυτή αναπτύσσεται σε διαφορετική ηλικία για κάθε άτομο και πρέπει κανείς να είναι αρκετά διορατικός για να καταλάβει ποτέ είναι έτοιμα τα παιδιά να προσαρμοστούν στην συλλογική ζωή μιας κοινωνίας.

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να ταξιδέψει κανείς στον κόσμο και να παρατηρήσει ποια χαρακτηριστικά προσδίδουν οι διάφοροι πολιτισμοί στο εγώ και ποια στην σκιά.

Γίνεται πλέον σαφές ότι ο πολιτισμός είναι μια τεχνητά επιβεβλημένη δομή, αλλά και απολύτως αναγκαία. Έτσι στη μια χώρα οι άνθρωποι οδηγούν στη δεξιά πλευρά του δρόμου και στην άλλη οδηγούν στη αριστερή.

Στη Δύση ο άνδρας μπορεί να περπατάει χέρι-χέρι με μια γυναίκα , όχι όμως με έναν άλλον άνδρα, ενώ στην Ινδία δυο άνδρες μπορούν να περπατούν κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου, όχι όμως και ένας άνδρας με μια γυναίκα.

Στην Δύση επιβάλλεται να φοράμε τα παπούτσια μας όταν κάνουμε εθιμοτυπικές επισκέψεις ή βρισκόμαστε σε μέρη θρησκευτικής λατρείας, στην Ανατολή όμως είναι ασέβεια να φοράς παπούτσια όταν βρίσκεσαι σε ναό η στο σπίτι κάποιου άλλου.

Στην Ινδία εάν μπεις σε έναν ναό φορώντας παπούτσια θα σε βγάλουν έξω και θα σου πουν να μην γυρίσεις έως ότου μάθεις τους στοιχειώδεις τρόπους.

Στην Μέση Ανατολή όταν ρεύεται κάποιος στο τέλος ενός γεύματος αυτό εκλαμβάνεται ως σημάδι ικανοποίησης. (κάτι ανάλογο στη Δύση είναι σημάδι μεγάλης αγένειας).

Η διαδικασία ταξινόμησης είναι αρκετά αυθαίρετη. Η ατομικότητα, για παράδειγμα, είναι για ορισμένες κοινωνίες η μεγαλύτερη αρετή, ενώ για κάποιες άλλες η ύψιστη αμαρτία.

Στην Μέση Ανατολή η ανιδιοτέλεια είναι αρετή.

Οι μαθητές ενός μεγάλου δασκάλου ζωγραφικής ή ποίησης συχνά υπογράφουν τα έργα τους με το όνομα του δασκάλου αντί με το δικό τους.

Στο δικό μας πολιτισμό ο καθένας προσπαθεί να δώσει στο όνομα του όσο το δυνατόν μεγαλύτερη δημοσιότητα. Σήμερα που η ραγδαία ανάπτυξη των επικοινωνιακών δικτύων μας φέρνει όλο πιο κοντά, η σύγκρουση των αντιθέτων αντιλήψεων και απόψεων γίνεται όλο και πιο επικίνδυνη. Η σκιά του ενός πολιτισμού γίνεται ένα ναρκοπέδιο προβλημάτων για τον άλλον.

Πολλές φορές επίσης ανακαλύπτουμε με κατάπληξη ότι στη σκιά εμφανίζονται και ορισμένα πολύ καλά χαρακτηριστικά. Σε γενικές γραμμές, τα χαρακτηριστικά που αποτελούν πρότυπα είναι τα συνήθη και τετριμμένα. Οτιδήποτε χειρότερο από αυτά ανήκει στην σκιά!

Υπάρχουν ορισμένα Χρύσα κομμάτια της προσωπικότητας μας που εκτοπίζονται στη σκιά επειδή η ισοπεδωτική διαδικασία του εκπολιτισμού δεν αφήνει καθόλου χώρο για αυτά. Κατά έναν παράξενο τρόπο οι άνθρωποι αντιστέκονται στις εκλεκτές και μεγαλοπρεπείς πλευρές της σκιάς τους πιο επίμονα απ' ότι κρύβουν τις σκοτεινές τους πλευρές.

Το να βγάλουμε τους σκελετούς από την ντουλάπα είναι κάτι σχετικά εύκολο, το να είμαστε όμως κάτοχοι χρυσού στη σκιά είναι κάτι τρομακτικό. Η διαπίστωση ότι διαθέτουμε έναν πραγματικά μεγαλοπρεπή και ανώτερο χαρακτήρα μας αποδιοργανώνει περισσότερο από τη διαπίστωση ότι είμαστε άχρηστοι και ανάξιοι.

Φυσικά είμαστε και τα δυο συνήθως όμως δεν ανακαλύπτουμε και τα δυο αυτά στοιχεία ταυτόχρονα.

Ο χρυσός σχετίζεται με το ανώτερο κάλεσμα μας και σε ορισμένα στάδια της ζωής μας δυσκολευόμαστε να το αποδεχτούμε αυτό ως γεγονός.

Το να αγνοούμε το χρυσό μας κομμάτι είναι εξίσου καταστροφικό με το να αγνοούμε τη σκοτεινή πλευρά της ψυχής και υπάρχουν άνθρωποι που μόνο έπειτα από ένα έντονο σοκ ή μια βαριά αρρώστια μαθαίνουν να εκδηλώνουν το χρυσό τους κομμάτι.

Πράγματι αυτού του είδους οι έντονες εμπειρίες είναι πολλές φορές αναγκαίες για να μας δείξουν ότι ένα σχηματικό μας κομμάτι μένει αδρανές ή αχρησιμοποίητο.

Πολλές φορές στις φυλετικές κοινωνίες, οι σαμάνοι ή θεραπευτές μέσα από την εμπειρία μιας νόσου αποκτούν την ενόραση που απαιτείται για να θεραπεύσουν τον εαυτό τους και να προσφέρουν τη σοφία στο λαό της φυλής τους. Το ίδιο συμβαίνει συχνά και με εμάς.

Ακόμη και σήμερα λειτουργούμε με το αρχέτυπο του πληγωμένου θεραπευτή που έχει μάθει να θεραπεύει τον εαυτό του και να ανακαλύπτει το χρυσό του κομμάτι μέσα στις εμπειρίες του.

Ανεξάρτητα με την αφετηρία μας και το πολιτισμικό πλαίσιο από το οποίο πηγάζουμε, θα φτάσουμε στην ενηλικίωση με σαφώς καθορισμένα εγώ και σκιά, με ένα σύστημα σωστού και λάθους, μια τραμπάλα με δύο άκρα.

Στόχος της κάθε θρησκευτικής διεργασίας είναι να αποκαταστήσει την ολότητα της προσωπικότητας. Ο λατινογενής όρος religion [κατά μια εκδοχή από το λατινικό re-ligare: επανασυνδέω] σημαίνει επανασυνδέω, συνθέτω εκ νέου την ολότητα, θεραπεύω τις πληγές ενός αποχωρισμού.

Για να απολυτρωθούμε και να αποδεσμευτούμε από τη ζωώδη κατάστασή μας είναι απόλυτα αναγκαίο να ενταχθούμε στο πολιτισμικό γίγνεσθαι. Εξίσου αναγκαίο όμως είναι να εκπληρώσουμε το πνευματικό έργο της ανασύνθεσης του κερματισμένου και αποξενωμένου μας κόσμου.

Είναι συνεπώς σαφές ότι πρέπει να κατασκευάσουμε μια σκιά, ειδάλλως δεν θα μπορεί να υπάρχει πολιτισμός και στη συνέχεια πρέπει να αποκαταστήσουμε την ολότητα της προσωπικότητας που χάθηκε στα πολιτισμικά ιδεώδη, για να μη βιώνουμε διαρκώς την εμπειρία της διάσπασης που γίνεται όλο και πιο επώδυνη όσο εξελισσόμαστε.

Σε γενικές γραμμές το πρώτο μισό της ζωής μας είναι αφιερωμένο στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης - κατακτάμε δεξιότητες, φτιάχνουμε οικογένεια και πειθαρχούμε τον εαυτό μας με μύριους διαφορετικούς τρόπους το δεύτερο μισό της ζωής το αφιερώνουμε στην αποκατάσταση της ολότητας (στην καθαγίαση) της ζωής.

Θα μπορούσε βέβαια να διαμαρτυρηθεί κανείς για αυτήν τη χωρίς νόημα κυκλωτική πορεία, μόνο που η ολότητα στο τέλος της ζωής είναι συνειδητή, ενώ στην αρχή είναι ασυνείδητη και έχει έναν παιδιάστικο χαρακτήρα. Αυτή η εξέλιξη, μολονότι φαίνεται μάταιη και αδικαιολόγητη, αξίζει όλο τον πόνο και τη βάσανο που επιφέρει.

Η μόνη καταστροφή θα ήταν να χαθούμε στα μισά του δρόμου αυτής της διαδικασίας και να μη βρούμε την ολοκλήρωσή μας. Δυστυχώς πολλοί άνθρωποι στη Δύση παγιδεύονται σε αυτόν ακριβώς το δύσβατο τόπο.

1. Ο Robert Johnson είναι γιουγκιανός αναλυτής και υπήρξε μαθητής του Καρλ Γιούνγκ. Σε όλη του τη ζωή έχει ασχοληθεί με τη σκιερή πλευρά της ψυχής και είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων.

"Κάθε λογικός άνθρωπος σ' αυτόν τον κόσμο έχει να εκπληρώσει δύο καθήκοντα τα οποία είναι διαμετρικά αντίθετα μεταξύ τους. Το ένα είναι το θρησκευτικό καθήκον και το άλλο το πολιτισμικό.

Το πολιτισμικό καθήκον στην πορεία του παράγει ένα υποπροιόν: τη Σκιά".

2. Το εγώ και το σωστό θεωρούνται σε όλους τους πολιτισμούς στοιχεία συνώνυμα, ενώ η σκιά και το λάθος αποτελούν το αντίθετο συνώνυμο ζευγάρι. Εάν γνωρίζει κανείς ακριβώς ποιο είναι το σωστό και το λάθος και μπορεί να ευθυγραμμίζει Κατάλληλα τον εαυτό του, διαθέτει μια πολύ ισχυρή πολιτισμική δύναμη. Αυτή είναι η πολιτική "ορθότητα", ιδιαίτερα αποτελεσματική μεν, άλλο και πολύ αδέξια.

Στα χρόνια της Ιεράς Εξέτασης, στο Μεσαίωνα, όταν έκριναν κάποιον και τον καταδίκαζαν να καεί στην πύρο, χρειάζονταν μια αδιαμφισβήτητη βάση για μια τέτοιου είδους απόφαση. Το γεγονός ότι η ατομικότητα και η ελευθεροφροσύνη είχαν αρχίσει να καλλιεργούνται στις Δυτικές ψυχές έριχνε λάδι στη φωτιά αυτής της μονόπλευρης στάσης.

Ο φανατισμός είναι πάντοτε δείκτης μιας ασυνείδητης αβεβαιότητας που δεν έχει ακόμη καταγραφεί στη συνείδηση.

πηγή : [ "Η Σκιά - Αποκαλύπτοντας τη σκοτεινή πλευρά της ψυχής", R. Johnson, εκδ. Αρχέτυπο,1991]