Ποιο είναι το σήμα κατατεθέν των ενοχικών; Η απολογία. Απολογία για πράγματα που δεν κάναμε καλά σε παρελθόντα χρόνο. Ακόμη κι αν ο παρελθόντας αυτός χρόνος είναι δέκα λεπτά νωρίτερα. Ποια είναι, λοιπόν, η πηγή της ενοχής; Η αίσθηση του λάθους. Και γιατί την έχουμε σε υπερβολικό βαθμό κάποιοι;
Μα γιατί μεγαλώσαμε με την πεποίθηση ότι σωστό είναι αυτό που ορίζει η πλειοψηφία σήμερα. Όχι εμείς. Μόνο η πλειοψηφία. Όχι τότε. Σήμερα. Ο παρόντας χρόνος, επομένως δεν είναι παρά ο κριτής του παρελθόντος. Μα επιτέλους, γιατί τόση εμμονή με το να είμαστε σωστοί και μάλιστα σήμερα;
Ας το πάρουμε αλλιώς. Λάθος και παρελθόν είναι άρρηκτα δεμένα. Η ενοχή, άλλωστε, απαιτεί χρόνο και ολόκληρη διαδικασία για να γεννηθεί. Γεννιέται αρκετά μετά από μια πράξη. Εάν αισθανόμασταν παλιά, όταν πράτταμε το λάθος, ότι όντως πράττουμε λάθος, θα ενεργούσαμε έτσι;
Όχι, φυσικά. Άρα είναι κάτι άλλο αυτό που αισθανόμαστε όταν κάνουμε λάθος. Και για να συνεχίζουμε να δημιουργούμε το λάθος, να ζούμε το λάθος τη στιγμή που το κάνουμε (παλιά), αισθανόμαστε καλά. Ότι πράττουμε ορθά.
Κι αν σε κάποια δεδομένη στιγμή πράξαμε αισθανόμενοι σωστοί κι αργότερα αναθεωρήσαμε τις έννοιες «λάθος» και «σωστό»; Ποιος ο λόγος της μετέπειτα ενοχής όταν κάνουμε απολογισμό; Εκπληκτικό δεν είναι αυτό ως σκέψη; Λυτρωτικό θα έλεγα.
Μήπως αργότερα αλλάζουμε απλά εμείς, δεχόμαστε διαφορετικές πληροφορίες ή ερμηνεύουμε διαφορετικά τις πληροφορίες που λαμβάνουμε και ουσιαστικά κρίνουμε λάθος εμάς, δηλαδή έναν διαφορετικό άνθρωπο του παρελθόντος; Μήπως απλά δεν τίθεται θέμα λάθους;
Σε μια πλήρως διαφωτιστική ομιλία της στο ίδρυμα TED, η Kathryn Schulz, δημοσιογράφος, συγγραφέας κι επίσημα πλέον και παγκοσμίως … λαθολόγος (wrongologist), μας εισάγει στο βιβλίο της “Being Wrong: Adventures in the Margin of Error” και μας δίνει μια άλλη διάσταση της έννοιας του λάθους.
Στο εγχείρημά της μας αναλύει τη συνεχιζόμενη εμμονή μας να βρισκόμαστε σε έναν κόσμο ορθότητας, κρίνοντας αυστηρά κάθε έννοια του λάθους, πρώτα σε μας τους ίδιους κι έπειτα στους άλλους.
Η Schulz υποστηρίζει ότι η εμμονή μας αυτή στην ορθότητα έχει τη βάση της στην εκπαίδευση που λάβαμε μικροί, συνδέοντας τα λάθη στις αποδόσεις με αρνητικά χαρακτηριστικά στον χαρακτήρα.
Ανέκαθεν ο κακός μαθητής ήταν και το παλιόπαιδο ή ο αλήτης της γειτονιάς. Αυτή τη νοοτροπία δεν είχαμε; Ο συνειρμός αυτός μας ακολούθησε, απόλυτα προσαρμοσμένος και στην ενήλικη ζωή.
Τέτοιες νοητικές αντιστοιχίες οδήγησαν σε πεποιθήσεις τύπου «η προκοπή σε κάθε επίπεδο έχει να κάνει με το να είσαι ορθός σε κάθε επίπεδο». Επομένως με το να μην κάνεις λάθη.
Σε κάθε μετέπειτα απολογισμό αναρωτιόμαστε κι αναλύουμε το ερώτημα που αφορά το πώς αισθανόμασταν κάποτε, κάθε φορά που κάναμε κάτι που αναγνωρίσαμε σήμερα ως λάθος. Χάλια. Πεσμένοι ψυχολογικά. Αποτυχημένοι. Λάθος απάντηση. Έτσι αισθανόμαστε σήμερα.
Η απάντηση αυτή δεν απαντά στο παραπάνω ερώτημα. Χάλια αισθανόμαστε όταν συνειδητοποιούμε ή μας επιδεικνύουν το λάθος. Όταν το πραγματοποιούμε, αισθανόμαστε καλά.
Άρα ποιος μας εγγυάται πως ό,τι κάνουμε σήμερα και το θεωρούμε σωστό και νιώθουμε καλά γι’ αυτό, αύριο δε θα το αναγνωρίσουμε ως ένα λάθος του χτες; Αλήθεια, ποιος θέλει να ζει μ’ αυτό το συνεχές άγχος;
Από όλα τα πράγματα που κάνουμε λάθος, μας λέει η Schulz στο βιβλίο της, αυτό το οποίο είναι πρώτο στη λίστα μας, είναι η ίδια η αντίληψη περί λάθους. Είμαστε λάθος σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι λάθος.
Όχι απλά δεν τίθεται θέμα πνευματικής ή διανοητικής κατωτερότητας, αλλά, απεναντίας, η ικανότητα του να λανθάνεις είναι ουσιαστική στην ανθρώπινη γνωστική λειτουργία.
Όχι απλά δεν τίθεται θέμα ηθικού ελαττώματος, αλλά το λάθος είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις πλέον ανθρώπινες κι αξιοσέβαστες σταθερές, όπως η εμπάθεια, η αισιοδοξία, η αποφασιστικότητα και το κουράγιο.
Τέλος, όχι απλά δεν τίθεται θέμα μισαλλοδοξίας ή μετριότητας, αλλά το λανθάνειν αποτελεί ζωτικό κομμάτι του τρόπου με τον οποίο μαθαίνουμε και αλλάζουμε.
Αυτό είναι το κεντρικό νόημα της θεωρίας που μας μεταδίδει με χιουμοριστικό μα και ταυτόχρονα φιλοσοφικό τρόπο η Schulz. Ο Benjamin Franklin στην αρχή αυτού του βιβλίου υπογραμμίζει ότι το λάθος είναι ένα παράθυρο στην ανθρώπινη φύση.
Ένα παράθυρο, δηλαδή, στα ευφάνταστα μυαλά μας, στις χωρίς όρια γνωστικές μας ικανότητες και στις ακραίες μας ψυχές. Και σ’ αυτό το μοτίβο κυλάει όλη η θεματική του βιβλίου. Στο εξής μαγικό συμπέρασμα:
Όσο υπερβολικά, ταπεινωτικά, δύσκολα κι αποπροσανατολιστικά είναι τα λάθη που κάνουμε, είναι το λάθος - κι όχι το σωστό - αυτό που μας διδάσκει το ποιοι πραγματικά είμαστε.
Ελευθερία Παπασάββα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου