Πρέπει να συμφωνήσουμε πως η άνοια είναι νόσος της ψυχής, και πως δύο είδη άνοιας υπάρχουν, η μανία και η αμάθεια. Αν λοιπόν κάποιος υποφέρει από οποιαδήποτε από τις δύο, πρέπει να χαρακτηρίσουμε νόσο. Μέγιστες νόσοι της ψυχής πρέπει να θεωρήσουμε τις υπερβολικές ηδονές (=χαρές) ή λύπες.
Όταν ένας άνθρωπος χαίρετε ή λυπάται έντονα, επειδή βιάστηκε να αποκτήσει άκαιρα υπερβολική ηδονή (=χαρά) ή να αποφύγει μεγάλη λύπη, χάνει την ικανότητα να βλέπει ή να ακούει ορθά, βρίσκεται σε κατάσταση λύσσας και δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει το λογικό του.
Και όταν στον μυελό του ανθρώπου δημιουργείται άφθονο και δυνατό σπέρμα, σαν το δέντρο που παράγει περισσότερους καρπούς από το κανονικό, αυτός δοκιμάζει κάθε τόσο πολλές ξεχωριστές λύπες και πολλές ηδονές και τις σχετικές με αυτές συνέπειες. Αυτός γίνεται μανιακός στο μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του, εξαιτίας των υπερβολικών ηδονών και λυπών, η ψυχή του νοσεί εξαιτίας των ενεργειών του σώματος και γίνεται νοσηρή και άφρων.
Αυτός ο άνθρωπος δεν θεωρείται νοσών αλλά εκούσια κακός, λανθασμένα. Το αληθές είναι ότι η περί τα αφροδίσια ακολασία του οφείλεται κυρίως σε μιας γένους έξη η οποία διαπερνά την αραιότητα των οστών, υγραίνει ολόκληρο το σώμα και είναι νόσος της ψυχής.
Όλες σχεδόν οι κατηγορίες σχετικά με την ακράτεια στις ηδονές και την αισχρότητα, όσες διατυπώνονται εναντίον των ανθρώπων, ότι με την θέλησή τους γίνονται κακοί, δεν είναι ορθές. Ουδείς είναι κακός με την θέλησή του. Ο κακός γίνεται κακός από κάποια άσχημη έξιν του σώματος του και από απαιδευσιά, κάτι δηλ. που στον καθένα συμβαίνει αθέλητα και κατά τρόπο εχθρικό.
Από τις λύπες, επίσης, που προέρχονται από την κακή κατάσταση του σώματος, μπορεί να γίνει κακή η ψυχή. Όταν οι χυμοί που προέρχονται από οξέα και αλμυρά φλέγματα και όσοι είναι πικροί και γεμάτοι χολή, τριγυρίσουν μέσα στο σώμα και δεν βρούνε δρόμο για έξω, τότε ανακατεύουν τους ατμούς τους με την κίνηση της ψυχής. Ενώνονται μαζί της και δημιουργούν μικρές και μεγάλες ψυχικά νοσήματα κάθε είδους, μεγαλύτερα και μικρότερα, περισσότερα και λιγότερα.
Αυτές κινούνται προς τις τρείς περιοχές της ψυχής και, όταν καταλήξουν, προκαλούν κάθε λογής δυσθυμίες και στεναχώριες, διάφορα είδη θράσους ή δειλίας, ανοησίες και λησμοσύνες. Πέρα από αυτά όμως, οι πολιτείες που δημιουργούνται από ανθρώπους σε τέτοια άσχημη κατάσταση, καθώς και οι δημόσιες ή ιδιωτικοί λόγοι που εκφωνούνται, είναι αναγκαστικά κακοί.
Έτσι, αν δεν διδαχτούμε από πολύ μικροί τα μαθήματα που μπορούν να θεραπεύσουν τέτοιες ασθένειες, τότε όλοι μας γινόμαστε κακοί εξαιτίας αυτών των δύο λόγων. Για αυτές τις ασθένειες δεν πρέπει να θεωρούμε υπεύθυνα τα παιδιά αλλά πάντοτε περισσότερο τους γονείς και αυτούς που τα αναθρέφουν.
Οφείλουμε λοιπόν όλοι να προσπαθούμε, όσο καλύτερα γίνεται, να διώχνουμε από πάνω μας το κακό και επιδιώκουμε το αντίθετο, χρησιμοποιώντας τις ικανότητές μας, τη διαπαιδαγώγηση και τη διδασκαλία. Φυσικά όμως αυτά αποτελούν ξεχωριστά θέματα για συζήτηση.
Τώρα είναι λογικό και ορθό να ψάξουμε να βρούμε το αντίστροφο για τα προηγούμενα, δηλαδή την θεραπεία των σωμάτων και των διανοήσεων, ώστε να τα διατηρούμε σε καλή κατάσταση. Άλλωστε είναι ορθό να μιλάμε περισσότερο για τα καλά παρά για τα κακά.Κάθε αγαθό είναι καλό (=ωραίο) και έχει μέτρο.
Κατά συνέπεια, το ζώο που είναι καλό (=όμορφο) θα είναι και σύμμετρο. Εμείς όμως αντιλαμβανόμαστε μόνο τις μικρές συμμετρίες, ενώ δεν μπορούμε να συλλάβουμε τις μεγάλες και σημαντικές. Κι αναφορικά με την υγεία, τις νόσους, την αρετή και την κακία, δεν υπάρχει καμία συμμετρία ή ασυμμετρία μεγαλύτερη από εκείνη που ισχύει για την ψυχή σε σχέση με το σώμα.
Εμείς όμως δεν παρατηρούμε και δεν εννοούμε τίποτα από αυτά. Δεν βλέπουμε δηλαδή ότι,όταν ένα μικρό κι ασθενικό σώμα αποτελεί το όχημα της ψυχής ή και αντίστροφα, όταν συμβαίνει το αντίθετο, τότε το ζώο δεν είναι ολόκληρο καλό (=ωραίο), επειδή δεν έχει τις ορθές αναλογίες στις πιο σημαντικές συμμετρίες του. Όταν όμως το ζώο είναι αντίθετο από το προηγούμενο, εκείνος που ξέρει να προσέχει το θεωρεί ως το κάλλιστο και ερασμιώτατο.
Ένα σώμα που έχει μακριά σκέλη ή οποιαδήποτε άλλη δυσαναλογία που οφείλεται στην υπερβολή, δεν είναι μόνο αισχρό αλλά, στην περίπτωση που χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια, κουράζεται υπερβολικά, παθαίνει σπασμούς, πέφτει κάτω από αδεξιότητα και έτσι προκαλεί πολλά κακά στον εαυτό του. Το ίδιο πρέπει να σκεφτούμε για τον συνδυασμό που ονομάζουμε ζώο (=ζωντανό ον).
Όταν η ψυχή μέσα του είναι ισχυρότερη από το σώμα και βρίσκεται σε ένταση, τότε το συνταράσσει από μέσα και του προκαλεί διάφορες νόσους. Όταν ασχολείται με πάθος με κάποιες μαθήσεις ή μελέτες του δημιουργεί φθορές. Αν πάλι παίρνει μέρος, ιδιωτικά ή δημόσια, σε βίαιες διδασκαλίες και ρητορικές διαμάχες, το σώμα φουντώνει, ταράζεται και παθαίνει καταρροές.
Έτσι εξαπατά την πλειοψηφία των λεγόμενων γιατρών και τους κάνει να αποδίδουν το κακό σε άλλες αιτίες αντί για τις πραγματικές. Από το άλλο μέρος, όταν ένα μεγάλο και ισχυρότερο από την ψυχή σώμα βρίσκεται κοντά σε μια ασθενική διάνοια – επειδή οι άνθρωποι έχουν από τη φύση τους δύο είδη επιθυμιών, δηλαδή την τροφή για το σώμα και τη φρόνηση ως τροφή για το θείο τμήμα που διαθέτουν – οι κινήσεις του ισχυρότερου υπερισχύουν και αυξάνουν τη δύναμη του, ενώ η ψυχή γίνεται ανόητη, χωρίς αρκετή αντίληψη και σημαντική μνήμη.
Τότε προκαλείται η μεγαλύτερη και πλέον επικίνδυνη από όλες τις νόσους, η αμάθεια. Για αυτά τα δύο υπάρχει μόνο ένας τρόπος σωτηρίας. Να μην κινούμε την ψυχή άνευ του σώματος ή το αντίθετο, ώστε να μην αντιδρούν μεταξύ τους και να εξασφαλίζουν την υγεία και την ισορροπία τους.
Έτσι, όποιος μελετά μαθηματικά ή οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο και (κατ)εργάζεται διανοητικά με ένταση, πρέπει επίσης να αποδίδει και στο σώμα την ανάλογη κίνηση με την γυμναστική, ενώ εκείνος που φροντίζει επιμελώς το σώμα του πρέπει να αποδίδει και στην ψυχή τις ανάλογες κινήσεις με την μουσική και τη φιλοσοφία, αν θέλει να ονομάζεται ταυτόχρονα καλός (=ωραίος) και αγαθός.
Πρέπει επίσης να θεραπεύει (=φροντίζει) και τα διάφορα μέρη του σώματος και της ψυχής, μιμούμενος το είδος του σύμπαντος.
Αφού το σώμα καίγεται ή παγώνει εσωτερικά από τα μόρια που μπαίνουν μέσα του, ενώ ξηραίνεται ή υγραίνεται από όσα υπάρχουν γύρω του, με αποτέλεσμα να υποφέρει κι από τις δυο αυτές κινήσεις, αν ο κάτοχος του δεν αντιδράσει και μείνει ήσυχος, τότε θα καταστραφεί.
Αν όμως μιμηθεί κάποιος εκείνη που ονομάσαμε τροφό του σύμπαντος και δεν αφήσει ποτέ το σώμα του αδρανές αλλά το κινεί συνεχώς προκαλώντας εσωτερικά σεισμούς, τότε το υπερασπίζεται ορθά από τις εσωτερικές και εξωτερικές κινήσεις.
Αν μάλιστα μετρίως σείων, όπως ταιριάζει με τη φύση τους, τις σωματικές παθήσεις και τα μέρη που κινούνται ακατάστατα, σύμφωνα με τα όσα είπαμε πιο πριν για το σύμπαν, τότε δεν θα τους επιτρέψει να δημιουργήσουν πολέμους και αρρώστιες μέσα στο σώμα σαν να ήταν εχθροί του αλλά, αφού τα βάλει κοντά του σαν φίλους, θα τα κάνει δημιουργούς υγείας.
Σε σχέση τώρα με τις κινήσεις του σώματος, η καλύτερη είναι εκείνη που γίνεται από τον εαυτό του για τον ίδιο του τον εαυτό, αφού είναι σχεδόν όμοια με την κίνηση της διάνοιας και του σύμπαντος.
Αντίθετα, η κίνηση που προκαλείται από κάτι άλλο δεν είναι εξίσου καλή, ενώ χειρότερη από όλες είναι εκείνη η οποία επιβάλλεται σε ένα σώμα που βρίσκεται σε ηρεμία και η οποία κινεί τα μέρη του με τη βοήθεια ξένης επίδρασης.
Για αυτό τον λόγο καλύτερη κίνηση είναι εκείνη που καθορίζει και αναπτύσσει το σώμα με τη γυμναστική. Ακολουθεί εκείνη που γίνεται με ταλαντώσεις χωρίς σωματική κόπωση, όπως συμβαίνει μέσα σε ένα πλοίο ή σε κάποιο όχημα.
Το τρίτο είδος, που μολονότι είναι χρήσιμο σε κάποιον που βρίσκεται σε απόλυτη ανάγκη, δεν πρέπει να γίνεται αποδεκτό από κανέναν, είναι η κάθαρση με φάρμακα. Καμία ασθένεια που δεν συνεπάγεται μεγάλους κινδύνους δεν πρέπει να την ερεθίζουμε με φάρμακα.
Νομίζω όμως πως αρκετά είναι όσα είπαμε μέχρι τώρα για την σύσταση του ζώου (=ζωντανού πλάσματος) και για το σώμα του, δηλ. για τον τρόπο με τον οποίο κατευθύνει και κατευθύνεται από τον εαυτό του, ώστε να ζει σύμφωνα με τη λογική. Πρώτα από όλα όμως θα πρέπει να προετοιμάσουμε όσο γίνεται καλύτερα το μέρος που θα γίνει οδηγός του, για να αποκτήσει την ικανότητα να το κατευθύνει με τέλειο τρόπο.
Είναι λοιπόν κάτι πολύ σοβαρό αυτό καθ'αυτό το να μιλήσουμε με λεπτομέρειες για το ζήτημα τούτο. Πάντως, αν κάποιος ήθελε να το αναπτύξει συμπληρωματικά, σύμφωνα με τον τρόπο που χρησιμοποιούμε μέχρι τώρα και χωρίς να βρίσκεται έξω από αυτό, θα κατέληγε στα εξής συμπεράσματα.
Όπως είπαμε ήδη αρκετές φορές σε τρία σημεία μέσα μας υπάρχουν τρία είδη ψυχής και καθεμία έχει τις δικές της κινήσεις. Πρέπει τώρα να επαναλάβουμε όσο πιο σύντομα μπορούμε ότι το είδος που δεν κάνει τίποτα και μένει ακίνητο γίνεται αναγκαστικά πολύ ασθενικό, ενώ εκείνο που γυμνάζεται γίνεται ισχυρότατο. Για αυτό τον λόγο πρέπει να φροντίζουμε να έχουν όλα συμμετρικές κινήσεις μεταξύ τους.
Όσο για το κυρίαρχο μέρος της ψυχής, οφείλουμε να σκεφτόμαστε με αυτό τον τρόπο, ότι, δηλ., ο θεός το έδωσε στον καθένα μας ως δαίμονα για να κατοικεί στην κορυφή του σώματός μας, να μας ανυψώνει από την γη και να μας φτάνει μέχρι τον ουρανό, δεδομένου ότι πιστεύουμε δικαιολογημένα πως είμαστε ουράνιο φυτό και όχι γήινο.
Και πραγματικά, κρεμώντας το κεφάλι μας σαν ρίζα από τον ουρανό, όπου δημιουργήθηκε αρχικά η ψυχή, το θείο διατηρεί όρθιο ολόκληρο το σώμα μας.
Σε όποιον λοιπόν αρέσουν οι απολαύσεις ή φιλονικίες και ασχολείται με αυτές υπερβολικά, αναγκαστικά έχει μέσα του θνητά δόγματα (=θεωρήσεις) και γίνεται και ο ίδιος απόλυτα θνητός, χωρίς να μετέχει ούτε ελάχιστα στην αθανασία, αφού έχει αυξήσει σε τεράστιο βαθμό το θνητό του μέρος.
Εκείνος όμως που έχει αφοσιωθεί αληθώς, με φιλομάθεια, στις αληθείς φρονήσεις, γυμνάζοντας ιδιαίτερα αυτό το μέρος του που φρονεί αθάνατα και θεία πράγματα, αν ακουμπήσει την αλήθεια, τότε κατά ανάγκη θα μετάσχει απολύτως στην αθανασία, στον βαθμό που μπορεί να μετάσχει στην αθανασία η ανθρώπινη φύση.
Ένας τέτοιος άνθρωπος, που θεραπεύει το θείο και έχει τον εντός σύνοικο δαίμονα του κοσμημένο, θα είναι πάντα εξαιρετικά ευδαίμων. Με κάθε τρόπο για κάθε άνθρωπος ένας είναι ο τρόπος θεραπείας, η παροχή σε κάθε μέρος του των τροφών και κινήσεως που είναι οι αρμόζουσες.
Όσο για το εν ημίν θείο, συγγενικές του κινήσεις είναι οι του σύμπαντος διανοήσεις και περιφορές, τις οποίες πρέπει να ακολουθούμε για να διορθώσουμε τις εντός της κεφαλής μας διεφθαρμένες περί την γέννεσιν περιόδους, με την κατανόηση τις του σύμπαντος αρμονίες και περιφορές.
Με τον τρόπο αυτό θα εξομοιώσουμε το κατανοούν με το κατανοούμενο σύμφωνα με την αρχαία φύση του, θα φτάσουμε τελικά στον σκοπό της ζωής που έχει τεθεί μπροστά μας από τους θεούς σαν άριστος βίος τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον.»
—Βλ. Πλάτων «Τίμαιος, 86.b.2 – 90.d.7». —
Κεφάλας Δ. Ευστάθιος (Αμφικτύων)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου