Αλλάζει ο άνθρωπος ;

Η γνώση αποτελεί το πρώτο βήμα για την αλλαγή, ακόμη και όσον αφορά τον εαυτό μας.

"Ότι ακούμε είναι μία γνώμη, όχι το γεγονός αντικειμενικά, ότι βλέπουμε είναι μία οπτική γωνία, όχι πάντα η αντικειμενική αλήθεια». (Όπως νομίζουμε, μια και το μυαλό φιλτράρει αυτό που βλέπουν τα μάτια). - Μάρκος Αυρήλιος (Ρωμαίος αυτοκράτορας- Φιλόσοφος).

Τι εννοούμε με την έννοια «αλλαγή» ενός ανθρώπου;
Προφανώς και εννοούμε την αλλαγή της προσωπικότητας ενός ανθρώπου, δηλαδή των σχετικά σταθερά τρόπων με τους οποίους αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του.

Αυτό που θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε είναι ότι όταν ο καθημερινός άνθρωπος γνωρίζει στη ζωή του ένα άτομο, έναν φίλο, ένα σύντροφο, ακόμα και για πολύ καιρό, συχνά συμβαίνει να μην βλέπει όλες τις διαστάσεις της προσωπικότητας του ατόμου αυτού, για τους εξής τουλάχιστον λόγους

Α) Είμαστε επηρεασμένοι από την δική μας οπτική γωνία (προσωπικότητα) στην κρίση του έξω κόσμου. Το μυαλό μας δηλαδή «αναλύει» υποκειμενικά. Μπορεί πχ να έχουμε «μάθει» να θεωρούμε ότι ένας πλούσιος άνθρωπος σημαίνει αυτόματα, ότι έχει κάποιες ικανότητες, ότι είναι δυναμικός ως χαρακτήρας κλπ.

Η αποθηκευμένη αυτή πεποίθησή, επηρεάζει ασυνείδητα το μυαλό μας, στο «φιλτράρισμα» της προσωπικότητας του άλλου και στα συμπεράσματα τα οποία βγάζουμε. Έτσι μπορεί να παραβλέψουμε μία άλλη εκδοχή της προσωπικότητας στο παράδειγμα του πλούσιου ατόμου που γνωρίζουμε, πχ ότι κάποιες φορές οι άνθρωποι επιδιώκουν τον πλούτο ως δύναμη και ως αντιστάθμιση στην προσωπική ανασφάλεια που μπορεί να νιώθουν.

Β) Οι άνθρωποι κρύβουν συχνά αυτό που είναι και αυτό που νιώθουν, επιδιώκοντας να δείχνουν ένα συγκεκριμένο εαυτό προς τους άλλους.

Πολλοί άνθρωποι ως άμυνα, κρύβουν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους, ακόμη και από δικούς τους ανθρώπους, καθώς έχουν μάθει να νομίζουν ότι στους άλλους αρέσει αυτή η «σκληρή» εικόνα που δείχνουν. Αυτή η συμπεριφορά συνήθως μαθαίνεται από επιδράσεις στην παιδική ηλικία.

Συνήθως οι άνθρωποι έχουν την πεποίθηση ότι υπάρχει ο παντοδύναμος, «σκληρός» άνθρωπος, κάτι το οποίο δεν ισχύει. Μπορεί να βλέπουν κάποιους ανθρώπους από το περιβάλλον τους ως περισσότερο σκληρούς, γιατί βλέπουν με την σειρά τους την εξωτερική συμπεριφορά των γύρω τους, χωρίς να εμβαθύνουν σε αυτήν.

Έτσι τελικά πολλοί άνθρωποι «υποδύονται» έναν ρόλο «σκληρού-δυνατού» προς τους άλλους, ακόμη και προς τον εαυτό τους, ρόλος όμως ο οποίος βαθμιαία τους «κουράζει».

Αυτό που θέλαμε να δείξουμε μέσα από τα παραπάνω παραδείγματα είναι ότι αυτό που βλέπουμε συχνά ως προσωπικότητα των ανθρώπων γύρω μας, δεν είναι συχνά η πραγματική τους προσωπικότητα, αλλά μία της πλευρά, αυτή που δείχνουν προς τα έξω.

Στην δουλειά με έναν ψυχολόγο όμως, οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές. Πεποιθήσεις, αξίες, νοητικά σχήματα φιλτράρονται ξανά, σαν ο άνθρωπος να μην τις έχει αποθηκεύσει.

Οι άνθρωποι πραγματικά λοιπόν αλλάζουν, καθώς μαθαίνουν καταρχήν να εμβαθύνουν σε επιδράσεις που τους έκαναν να δείχνουν μία άλλη προσωπικότητα από αυτό που είναι, προς τα έξω ή και προς τον εαυτό τους. Να μην φοβούνται δηλαδή να «γκρεμίσουν» τις άμυνές τους και να χτίσουν πχ την αυτοεικόνα τους πάνω σε πραγματικές ικανότητες που έχουν, που μπορεί να τις υποτιμούν (πχ την ευαισθησία τους).

Αλλάζει ο άνθρωπος μέσα από τις εμπειρίες της ενήλικης ζωής;
Συχνά οι άνθρωποι ως «καθημερινοί ψυχολόγοι» δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στην επίδραση της εμπειρίας στην ενήλικη ζωή, ενώ οι θεμελιώδεις επιδράσεις της στην διαμόρφωση της προσωπικότητας συμβαίνουν στην παιδική και εφηβική ηλικία κυρίως.

Προσπαθώντας να δώσουμε μία απλή και λιγότερο επιστημονική εξήγηση, θα επιστρέψουμε στο παράδειγμα του ατόμου που επιδιώκει την οικονομική δύναμη προκειμένου να νιώσει «δυνατός» ως προσωπικότητα. Το μυαλό μας διαθέτει «άμυνες» που εμποδίζουν να αναλύσουμε αντικειμενικά τον εαυτό μας, να εμβαθύνουμε σε θεμελιώδεις επιδράσεις της παιδικής ηλικίας που μας έμαθαν τους σημερινούς τρόπους συμπεριφοράς μας. 

Έτσι ο άνθρωπος που επιδιώκει την οικονομική δύναμη ως προσωπική δύναμη, συνήθως όσες εμπειρίες και να του τύχουν, δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει τα βαθύτερα κίνητρα της συμπεριφοράς του, πόσο μάλλον να τα αλλάξει.

Ο άνθρωπος αυτός θα «φιλτράρει» τις διάφορες εμπειρίες σύμφωνα με ότι «εξυπηρετεί» την αυτοεικόνα που έχει φτιάξει και με σκοπό αυτή να μην «πειραχτεί». Δεν μπορεί δηλαδή το μυαλό μας να είναι αντικειμενικό στο φιλτράρισμα της εμπειρίας.

Αντιθέτως, συχνά «απορρίπτει» ασυνείδητα τα ερεθίσματα που έρχονται σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις του, ιδιαίτερα όταν αυτές οι πεποιθήσεις του είναι θεμελιώδεις για το πώς βλέπει τον εαυτό του και τον κόσμο.

Η αντίστασή μας στην «αλλαγή»
Ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε πει ότι δώσε μία μάσκα σε έναν άνθρωπο και θα σου μιλήσει πιο ειλικρινά για τον εαυτό του. Ισχύει ότι συχνά οι άνθρωποι προσπαθούν να κρύψουν συχνά πλευρές της προσωπικότητάς τους γιατί νομίζουν λανθασμένα ότι αυτές αποτελούν μειονέκτημα. Μάλιστα, πολύ συχνά προσπαθούν να τις ξεπεράσουν, κρύβοντάς τες με διάφορα «υποκατάστατα» προς τον έξω κόσμο.

Δεν είναι σπάνιο ένας ευαίσθητος άνθρωπος που νιώθει ευάλωτος για παράδειγμα, να γυμνάζει το σώμα του εντατικά για να αντισταθμίσει την αυτοεικόνα του και να νιώσει «δυνατός» ψυχικά. Όμως δεν μπορεί κάτι «εξωτερικό» να επιδράσει σε αυτό που πιστεύει το μυαλό μας για τον εαυτό μας, όσο και να γυμνάσουμε το σώμα μας.

Κάποια δυσφορία με τον εαυτό, κάποιες ανασφάλειες συνεχίζουν να υπάρχουν και να φθείρουν το άτομο, παρότι το περιβάλλον του ατόμου συνήθως δεν τις αντιλαμβάνεται.

Η ανασφάλεια που μπορεί να νιώθει ένας άνθρωπος προέρχεται από παλαιότερες επιδράσεις οι οποίες παύουν όταν «εντοπιστούν» από έναν ειδικό και το μυαλό του τις επανεπεξεργαστεί μέσα από μία εξωτερική, αντικειμενική οπτική γωνία.

Το μυαλό μας μπορεί να έχει συνηθίσει να αντιμετωπίζει φόβους. ανασφάλειές μας κλπ με διάφορους τρόπους, πχ την αναζήτηση «εξωτερικών» τρόπων, ακόμα και υλικών αγαθών που στην κοινωνία μας δείχνουν επιτυχία και δύναμη.

Για να αλλάξει ένας άνθρωπος που πιστεύει ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο είναι δυνατός, πρέπει κατ αρχήν να το επιθυμεί ο ίδιος να αλλάξει. Πρέπει να παραδεχτεί δηλαδή πρώτα στον εαυτό του ότι κάποιες φορές μπορεί να νιώθει μία έλλειψη ικανοποίησης από τον τρόπο ζωής του, ακόμη και δυσφορία ή άγχος, και ότι αυτό δεν είναι ντροπή, δεν τον μειώνει ως άνθρωπο, και να μην την «κρύβει» από τον εαυτό του, να μη την «αρνείται».

Συχνά οι άνθρωποι δεν παραδέχονται αυτά τα συναισθήματα, διότι νομίζουν λανθασμένα ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τον εαυτό τους. Έτσι, μπορεί να ζουν με άγχος πχ για πάρα πολλά χρόνια, μέχρι να απευθυνθούν σε ειδικό. Και όμως, πάντοτε μπορεί να αλλάξει ο εαυτός μας, όμως μέσα από την βαθύτερη γνώση και κατανόηση του καταρχήν.

Συχνά, οι άνθρωποι θεωρούν ότι δυνατός είναι ο άνθρωπος που τα ξέρει όλα, ακόμη και για τον εαυτό του, κάτι το οποίο με χιούμορ θα λέγαμε ότι «κατασκευαστικά» είναι αδύνατον, αφού γνωρίζουμε μόνο το συνειδητό κομμάτι του μυαλού μας.

Συχνά όμως οι άνθρωποι θαυμάζουν τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, ξεχνώντας ότι ο δεύτερος έμαθε από τον πρώτο και κατόπιν, εξέλιξε τον τρόπο σκέψης του παραπέρα, και με τη σειρά του δίδαξε τον Αριστοτέλη. Σκοπός της μάθησης όμως, και της ψυχολογίας, δεν είναι να πάρει ο άνθρωπος έτοιμη γνώση και οδηγίες, αλλά να μάθει να σκέφτεται με κριτική σκέψη.

Παρότι θα παρομοιάζαμε την ψυχολογία με μαθητεία λοιπόν, συχνά ξεχνάμε ότι όλοι οι σπουδαίοι άνθρωποι υπήρξαν και «μαθητές». Όπως λοιπόν η εκπαίδευση στο σχολείο δεν μειώνει την προσωπική μας «δύναμη» ως άνθρωποι, το ίδιο θα έπρεπε να θεωρούμε και για την ψυχολογία.

Η μάθηση ούτως ή άλλως δεν σταματάει στο σχολείο αλλά συνεχίζεται σε όλη την ζωή, αρκεί να θέλουμε να μαθαίνουμε, διατηρώντας «ανοικτό» το μυαλό μας. Η γνώση αποτελεί το πρώτο βήμα για την αλλαγή, ακόμη και όσον αφορά τον εαυτό μας. «Σιγουριά», δείχνει ο άνθρωπος που ρωτάει και θέλει να μάθει, όχι αυτός που δεν ρωτά από φόβο μήπως φανεί «αδύναμος». Το τέλειο εξάλλου δεν υπάρχει, μπορούμε όμως συνεχώς να γινόμαστε καλύτεροι και να το πλησιάζουμε όλο και περισσότερο.


Βακόνδιος Νικόλαος
http://www.iatronet.gr